1. Vị trí địa lý và ý nghĩa văn hóa của dòng sông Tô Lịch với lịch sử ngàn năm của Thủ đô
1.1. Vị trí địa lý của sông Tô Lịch
Trong hệ thống thủy văn của vùng đồng bằng Bắc Bộ, sông Tô Lịch giữ một vị trí đặc biệt yếu lược. Với chiều dài khoảng 14 km, dòng sông chảy qua địa phận nhiều phường nội thành trọng điểm của Thủ đô như Ba Đình, Cầu Giấy, Đống Đa, Thanh Xuân và Hoàng Mai.
Sông bắt đầu từ phường Nghĩa Đô (Cầu Giấy), uốn lượn qua những khu dân cư sầm uất nhất và kết thúc khi đổ ra sông Nhuệ tại khu vực xã Hữu Hòa (Thanh Trì). Về mặt chức năng, Tô Lịch từ lâu đã được xác định là trục tiêu thoát nước chủ đạo, tiếp nhận và điều tiết hệ thống nước mưa cũng như nước thải cho toàn bộ khu vực lõi đô thị phía Tây và Nam Hà Nội. Theo các báo cáo quy hoạch từ Sở Xây dựng Hà Nội, vai trò của dòng sông này ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt và an toàn thoát nước cho hơn 2 triệu dân cư trong lưu vực.
Sông Tô Lịch xa xưa gắn liền với lịch sử Thăng Long - Hà Nội. Ảnh: sưu tầm
1.2. Ngược dòng lịch sử: Dòng sông huyền thoại của vùng đất nghìn năm
Để hiểu vì sao việc hồi sinh sông Tô Lịch lại quan trọng đến thế, cần phải ngược dòng thời gian về thời kỳ Thăng Long cổ đại, khi dòng sông này còn là một "nhánh sống" đầy kiêu hãnh của sông Hồng.
Truyền thuyết về vị thần Thành hoàng
Tên gọi "Tô Lịch" gắn liền với vị thần cùng tên – một nhân vật huyền thoại được thờ là Thành hoàng bản thổ của Thăng Long. Theo cuốn "Việt điện u linh tập" (Lý Tế Xuyên, thế kỷ XIV), thần sông Tô Lịch là người có công đức lớn, tượng trưng cho sức sống bền bỉ và sự bảo hộ của linh khí đất trời dành cho kinh thành. Người xưa vẫn truyền tai nhau câu ca: "Nước sông Tô vừa trong vừa mát/ Em ghé thuyền đỗ sát thuyền anh", minh chứng cho một thời kỳ dòng sông là niềm tự hào về cảnh sắc và sự trong lành.
Trục giao thương "Trên bến dưới thuyền"
Trong lịch sử, sông Tô Lịch vốn là một phân lưu của sông Hồng. Cửa sông xưa nằm ở khu vực Chợ Gạo hiện nay, tạo nên một hệ thống giao thông thủy chằng chịt. Theo nghiên cứu trong cuốn "Lịch sử Thủ đô Hà Nội" (tác giả Trần Huy Liệu chủ biên), sông Tô Lịch cùng với sông Kim Ngưu tạo thành hệ thống hào lũy tự nhiên bảo vệ kinh thành, đồng thời là con đường tơ lụa trên nước, đưa hàng hóa từ các trấn về cửa ngõ Thăng Long sầm uất.
Dọc hai bờ sông là quần thể di tích tâm linh dày đặc như Đền Bạch Mã (một trong Thăng Long Tứ Trấn), Đền Voi Phục, chùa Trấn Quốc, đền Quán Thánh... Chính những di sản này đã tạo nên một hành lang văn hóa tâm linh không thể tách rời khỏi dòng chảy của sông.
Đoạn sông Tô Lịch là hào thành chảy ngang qua Cửa Bắc khi chưa bị lấp (nay là phố Phan Đình Phùng), được tác giả Viên Mai Nguyễn Công Chí miêu tả là "nước trong đáy sạch". Ảnh tư liệu: Charles-Edouard Hocquard, chụp năm 1884 -1885.
2. Thực trạng môi trường và những lần cải tạo sông Tô Lịch
2.1. Những con số biết nói về ô nhiễm môi trường
Tuy nhiên, trải qua hàng thế kỷ với những biến động địa chất và đặc biệt là quá trình đô thị hóa nóng của thế kỷ 20-21, sông Tô Lịch đã phải gánh chịu những "vết thương" nghiêm trọng. Từ một dòng sông xanh chảy xiết, Tô Lịch dần bị bức tử bởi nước thải sinh hoạt và công nghiệp, trở thành "dòng sông chết" giữa lòng Thủ đô.
Theo báo cáo từ Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (nay là sở Nông nghiệp và Môi trường), mỗi ngày dòng sông phải tiếp nhận khoảng 160.000 m3 nước thải chưa qua xử lý, đổ trực tiếp xuống sông qua hơn 300 miệng cống lớn nhỏ, khiến các chỉ số ô nhiễm luôn cao gấp nhiều lần mức cho phép. Chỉ số COD (nhu cầu oxy hóa học) và BOD5 (nhu cầu oxy sinh hóa) thường xuyên vượt ngưỡng cho phép. Hàm lượng vi khuẩn Coliform vượt quy chuẩn hàng chục lần, gây mùi hôi thối nồng nặc, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của hàng trăm nghìn hộ dân sống ven sông.
Dòng sông xanh mát năm nào nay chỉ còn là nỗi ám ảnh, một "vết sẹo" giữa lòng Thủ đô hiện đại, làm suy giảm nghiêm trọng giá trị bất động sản và mỹ quan đô thị.
2.2. Hành trình tìm lại "màu xanh" cho dòng sông: Những nỗ lực bền bỉ nhưng chưa trọn vẹn
Hà Nội đã từng trải qua hàng thập kỷ trăn trở với các dự án cải tạo.
- Dự án JICA và Nhà máy nước thải Yên Xá (2016): Đây là dự án quy mô nhất sử dụng vốn ODA Nhật Bản với tổng mức đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng. Mục tiêu là xây dựng hệ thống cống bao quanh sông để thu gom nước thải đưa về nhà máy xử lý thay vì xả thẳng xuống sông.
- Thử nghiệm công nghệ Nano-Bioreactor (2019): Tổ chức xúc tiến Thương mại - Môi trường Nhật Bản đã triển khai thí điểm làm sạch một đoạn sông Tô Lịch bằng công nghệ nano. Dù có kết quả khả quan tại chỗ, nhưng giải pháp này khó áp dụng cho toàn tuyến 14 km do chi phí vận hành và tính bền vững đối với dòng chảy hở.
- Chế phẩm Redoxy-3C và bè thủy sinh (2016-2019): Thành phố cũng đã áp dụng các chế phẩm hóa học và trồng cây thủy sinh trên bề mặt. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định rằng, nếu chỉ xử lý nước mà không tái thiết cảnh quan và kiến trúc đồng bộ, Tô Lịch vẫn chỉ là một "mương thoát nước sạch" chứ chưa thể trở thành một không gian văn hóa đúng nghĩa.
Nhà máy Yên Xá tiền đề quan trọng cho việc làm sạch nguồn nước sông Tô Lịch.
3. Dự án tái thiết sông Tô Lịch của Sun Group: kỳ vọng “hồi sinh dòng sông chết”
Trong bối cảnh đó, dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch khởi công ngày 19/12/2025 được kỳ vọng là "phát súng" quyết định làm thay đổi hoàn toàn số phận dòng sông.
Với tổng mức đầu tư lên tới hơn 4.665 tỷ đồng, dự án tập trung vào việc cải tạo, chỉnh trang và tái thiết công viên tuyến dài hơn 13 km. Triết lý xuyên suốt mà Sun Group theo đuổi là sự hài hòa giữa ba trụ cột: Bản sắc - Sinh thái - Hội nhập.
Dự án đi qua hàng loạt phường trọng điểm: Ngọc Hà, Nghĩa Đô, Láng, Giảng Võ, Cầu Giấy, Yên Hòa, Thanh Xuân, Đống Đa, Khương Đình, Định Công, Thanh Liệt, Hoàng Liệt... tạo nên một sợi dây liên kết xanh xuyên suốt trái tim Hà Nội.
Sun Group không tiếp cận dự án dưới góc độ xây dựng hạ tầng đơn thuần. Với kinh nghiệm làm đẹp những vùng đất như Đà Nẵng, Phú Quốc hay Quảng Ninh, tập đoàn này đã tìm cách để biến “dòng sông chết” Tô Lịch có thể hồi sinh trở về đúng vị thế “dòng sông tơ lụa”, trên bến dưới thuyền của nó.
Phối cảnh tổng thể dự án tái thiết sông Tô Lịch với dải công viên xanh mướt và các công trình kiến trúc hiện đại trải dài hơn 13km qua các quận nội thành.
4. Sự kết hợp của những "Người khổng lồ" thiết kế quốc tế
Để mang lại một diện mạo đẳng cấp cho sông Tô Lịch, Sun Group đã "bắt tay" với hai đơn vị tư vấn danh tiếng bậc nhất thế giới: EDSA và EGO GROUP.
4.1. EDSA (Mỹ) - "Phù thủy" quy hoạch cảnh quan thế giới
EDSA không chỉ là một đơn vị tư vấn đơn thuần, mà là thương hiệu bảo chứng cho những chuẩn mực nghỉ dưỡng xa hoa nhất hành tinh với hơn 60 năm lịch sử. Danh mục dự án của EDSA là một bộ sưu tập các kỳ quan đô thị và du lịch, tiêu biểu nhất phải kể đến Atlantis Paradise Island (Bahamas) – khu phức hợp giải trí quy mô bậc nhất thế giới; hay Four Seasons Orlando (Hoa Kỳ) với không gian cảnh quan được cá nhân hóa đến từng chi tiết. Tại Trung Đông, EDSA ghi dấu ấn với quy hoạch Dubai Opera District, biến những vùng cát bỏng thành không gian sống nghệ thuật thượng lưu.
Sự góp mặt của EDSA trong dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết công viên tuyến hai bên i sông Tô Lịch hứa hẹn sẽ đưa trình độ quy hoạch cảnh quan của Thủ đô lên một tầm cao mới, tương đương với những đô thị phát triển nhất thế giới.
4.2. EGO GROUP (Italia) - Tinh hoa nghệ thuật kiến trúc Âu châu
Nếu EDSA đại diện cho tư duy quy hoạch chiến lược từ Mỹ thì EGO GROUP là đại diện tiêu biểu cho tinh hoa nghệ thuật và thẩm mỹ tinh tế của Italia. Tập đoàn này nổi tiếng với khả năng phục dựng và tái thiết các không gian đô thị di sản, tạo ra sự giao thoa hoàn hảo giữa quá khứ và hiện đại.
Các công trình tiêu biểu của EGO GROUP có thể kể đến những dự án cải tạo không gian công cộng tại các thành phố cổ của Italia như Phục dựng cảnh quan ven biển tại Olbia (Sardegna) hay các khu nghỉ dưỡng siêu sang mang tính biểu tượng như Lefay Resort & SPA Lago di Garda – nơi kiến trúc được hòa tan hoàn toàn vào thiên nhiên hùng vĩ của hồ Garda. EGO GROUP cũng là đơn vị đứng sau vẻ đẹp của những quảng trường và công viên nghệ thuật tại Châu Âu, nơi mỗi chiếc ghế, nhịp cầu hay cột đèn đều được xem là một tác phẩm điêu khắc.
Tại dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết công viên tuyến hai bên sông Tô Lịch, EGO GROUP sẽ tập trung thổi hồn nghệ thuật vào hệ thống cầu đi bộ, bến thuyền và nhà trưng bày lịch sử, đảm bảo mỗi chi tiết đều toát lên vẻ sang trọng, lãng mạn nhưng vẫn đậm chất di sản Thăng Long.
Công viên hai bên bờ sông Tô LỊch sẽ là không gian vui chơi, thư giãn của người dân thủ đô.
5. Các hạng mục điểm nhấn: "Trái tim xanh" mới của Thủ đô
Dự án tái thiết công viên tuyến sông Tô Lịch sở hữu những hạng mục mang tính đột phá, biến nơi đây thành tâm điểm du lịch mới:
- Cầu đi bộ nghệ thuật: Những nhịp cầu không chỉ phục vụ di chuyển mà còn là những tác phẩm điêu khắc ngoài trời, lấy cảm hứng từ hình ảnh rồng thời Lý và hoa sen.
- Xanh hóa toàn diện: Sun Group triển khai trồng mới hệ thống cây bóng mát tầng cao, thảm cỏ và thực vật thủy sinh phong phú, tạo nên một "lá phổi xanh" thực thụ giúp cải thiện môi trường và hạ nhiệt đô thị.
- Không gian văn hóa và di sản: Các nhà trưng bày lịch sử và đài vọng cảnh được xây dựng để lưu giữ và kể lại câu chuyện về dòng sông qua hàng nghìn năm.
- Tiện ích cộng đồng đa chức năng: Dự án chú trọng xây dựng sân chơi trẻ em, bãi đỗ xe hiện đại, các bậc thềm nghỉ chân và khu vực thư giãn ngoài trời, giúp nâng cao chất lượng sống hàng ngày của người dân.
Hồi sinh sông Tô Lịch là dự án mang ý nghĩa lớn đối với Thủ đô Hà Nội.
Sông Tô Lịch được kỳ vọng sẽ trở thành một "Cheonggyecheon của Việt Nam" - tham chiếu từ sự thành công rực rỡ của dự án hồi sinh dòng sông tại Seoul, Hàn Quốc. Dự án không chỉ làm đẹp diện mạo, mà còn góp phần gia tăng giá trị bất động sản, thúc đẩy kinh tế đêm thông qua các không gian cafe, nhà hàng cao cấp ven sông… mang đến niềm tự hào cho người dân Thủ đô.
Hồi sinh sông Tô Lịch là một hành trình dài và đầy thách thức nhưng với sự khởi đầu mạnh mẽ từ dự án của Sun Group cùng sự đồng hành của các đối tác quốc tế hàng đầu, giấc mơ về một dòng sông xanh trong lòng Thủ đô đang gần hơn bao giờ hết. Dự án tái thiết này không chỉ "trả lại tên cho sông" mà còn kiến tạo một di sản mới cho thế hệ mai sau - một gạch nối vàng giữa bề dày lịch sử ngàn năm và khát vọng vươn tầm thế giới của Hà Nội. Khi dòng nước trong xanh trở lại và những công viên rực rỡ ánh đèn, sông Tô Lịch sẽ chính thức “thức tỉnh”, trở thành mạch sống thịnh vượng của một Thủ đô đang vươn mình mạnh mẽ.
