1. Giới thiệu về rượu làng Bèo Hà Nam

Qua gần hai thế kỷ tồn tại, rượu làng Bèo Hà Nam không chỉ là một thức uống dân dã mà còn là biểu tượng gắn kết cộng đồng, thấm đượm giá trị văn hóa của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Theo lời kể của các bậc cao niên, nghề nấu rượu nơi đây bắt nguồn từ thế kỷ XIX, khi một thầy thuốc Trung Quốc tình cờ dừng chân tại thôn Thượng. Sau khi được người dân tận tình cứu chữa cơn bạo bệnh, ông đã truyền lại bí quyết nấu rượu bằng men 36 vị thuốc Bắc như một lời tri ân sâu sắc.

Từ đó, ngọn lửa nghề được gìn giữ và truyền nối qua bao thế hệ. Rượu làng Bèo dần trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống người dân, hiện diện trong mỗi dịp lễ tết, trong những bữa cơm sum họp và cả trong niềm tự hào của làng nghề. Đặc biệt, từ sau thời kỳ Đổi mới những năm 1980, nghề nấu rượu phát triển mạnh mẽ, giúp nâng cao đời sống và đưa tên tuổi làng nghề vươn xa.

Rượu làng Bèo Hà Nam nổi tiếng với hương vị nồng nàn, được nấu thủ công từ gạo nếp cái hoa vàng. (Nguồn: Sưu tầm)

Thôn Thượng, phường Tiên Sơn (tỉnh Ninh Bình) – nơi khởi nguồn của làng nghề – được thiên nhiên ưu ái ban tặng lớp đất phù sa màu mỡ cùng nguồn nước trong lành đặc trưng của vùng châu thổ. Chính yếu tố tự nhiên ấy đã tạo nên hương vị riêng biệt cho rượu làng Bèo: trắng trong như pha lê, hương thơm nồng ấm, vị ngọt dịu nơi đầu lưỡi và êm say nơi hậu vị.

Từ trung tâm Hà Nội, du khách chỉ mất khoảng 1 giờ di chuyển (khoảng 60 km) là có thể đặt chân đến thôn Thượng – điểm dừng lý tưởng cho hành trình khám phá văn hóa làng nghề truyền thống. Tại đây, bạn có thể tận mắt chứng kiến quy trình chưng cất rượu thủ công, lắng nghe những câu chuyện về “men thuốc Bắc huyền thoại”, hay cùng người dân trải nghiệm công đoạn nấu rượu đầy thú vị.

Một dấu mốc đáng nhớ là năm 2008, khi UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 1467, chính thức công nhận thôn Thượng là làng nghề truyền thống nấu rượu làng Bèo Hà Nam. Sự công nhận ấy không chỉ khẳng định giá trị văn hóa lâu đời mà còn trở thành nguồn động viên để người dân tiếp tục gìn giữ và phát triển nghề tổ.

Rượu làng Bèo có màu trắng trong như pha lê, hương thơm ấm áp và vị ngọt dịu nhẹ của gạo nếp. (Nguồn: Sưu tầm)

Hiện nay, toàn làng có hơn 180 hộ gia đình vẫn duy trì nghề nấu rượu với sản lượng trung bình khoảng 12.000 lít mỗi năm – con số đủ để thấy tầm quan trọng của làng nghề trong đời sống kinh tế địa phương. Nhiều du khách từng thưởng thức rượu làng Bèo chia sẻ rằng, dù chỉ nhấp một chén nhỏ, họ vẫn cảm nhận được sự tinh tế trong từng giọt rượu và cảm giác sảng khoái, dễ chịu sau khi uống bởi rượu nơi đây hoàn toàn được nấu từ nguyên liệu tự nhiên, không pha tạp chất.

Câu chuyện về men rượu 36 vị thuốc Bắc cùng kỹ nghệ chưng cất thủ công truyền đời đã khiến rượu làng Bèo không chỉ là một đặc sản mà còn là “hồn cốt” của người dân nơi đây, quyện trong hương nồng của rượu, trong hơi ấm của tình làng, và trong niềm tự hào của những người vẫn ngày ngày giữ lửa cho một di sản quê hương.

2. Quy trình nấu rượu làng Bèo Hà Nam

2.1. Nguyên liệu chọn lọc và vai trò của gạo nếp truyền thống

Yếu tố đầu tiên quyết định chất lượng rượu làng Bèo Hà Nam chính là sự tỉ mỉ trong lựa chọn nguyên liệu. Nghệ nhân chỉ sử dụng loại nếp được trồng theo tiêu chuẩn, hạt chắc đều, sau đó phơi thật khô dưới nắng để đạt độ ẩm thích hợp. Gạo sau khi xay bỏ vỏ sẽ được vo sạch nhiều lần, để ráo hoàn toàn trước khi nấu.

Nguyên liệu gạo nếp được chọn lựa kỹ lưỡng tạo nên hương vị đặc trưng của rượu làng Bèo. (Nguồn: Sưu tầm)

Quá trình nấu cơm nếp yêu cầu người nấu phải có kinh nghiệm để cơm dẻo, chín mà không bị nát. Khi cơm đã đạt tiêu chuẩn, công đoạn lên men mới có thể diễn ra thuận lợi, làm nền tảng cho hương vị riêng biệt của rượu.

Việc tuyển chọn gạo nếp tại làng Bèo được ví như việc gửi gắm niềm tin, bởi từng hạt gạo đều được kiểm tra kỹ càng, không lẫn tạp chất hay hạt lép.

2.2. Bí quyết men rượu 36 vị thuốc Bắc

Bí quyết làm nên hồn cốt của rượu làng Bèo Hà Nam nằm ở loại men đặc biệt, kết hợp từ gạo tẻ xay nhuyễn và 36 vị dược liệu quý. Những loại thuốc Bắc này được lựa chọn cẩn thận, phối trộn theo tỷ lệ đã được lưu truyền nhiều đời trong làng.

Men rượu không chỉ quyết định quá trình lên men, mà còn mang đến hương vị phức hợp, vừa cay nồng vừa dịu ngọt. Yếu tố này tạo nên sự khác biệt rõ rệt của rượu làng Bèo Hà Nam với nhiều loại rượu truyền thống khác.

Khâu làm men đòi hỏi sự hiểu biết sâu về đặc tính từng vị dược liệu, cùng kỹ thuật phối trộn để tạo ra sự cân bằng tinh tế trong từng mẻ rượu.

2.3. Các công đoạn nấu rượu cổ truyền

Khi cơm nếp đã nguội hoàn toàn, người thợ sẽ rải đều ra nia và rắc men đã được nghiền nhỏ đều khắp bề mặt với tỷ lệ chuẩn xác. Cơm được ủ trong khoảng 1 đến 2 ngày tùy thuộc vào khí hậu, nếu trời lạnh cần kéo dài thêm để men phát triển hoàn chỉnh.

Quy trình nấu rượu gạo làng Bèo được thực hiện thủ công qua nhiều công đoạn tỉ mỉ. (Nguồn: Sưu tầm)

Khi cơm bắt đầu lên nước cốt có mùi thơm đặc trưng, tất cả được cho vào chum sành, thêm nước sạch vừa đủ và tiếp tục ủ thêm từ 4 đến 5 ngày. Thời điểm thích hợp để chưng cất là khi các hạt gạo đã nhuyễn nhưng không bị nát, tỏa mùi cay đặc trưng.

Quá trình chưng cất rượu làng Bèo Hà Nam thường được thực hiện bằng nồi đồng và ống tre, nhằm lưu giữ trọn vẹn hương thơm tự nhiên cùng độ sạch của rượu. Mỗi lần chưng cất kéo dài liên tục từ 5 đến 6 giờ với lửa nhỏ, cho ra thành phẩm rượu có nhiều mức nồng độ khác nhau, thường dao động từ 35 đến 60 độ.

Nguồn nước sử dụng phải trong mát, đảm bảo vệ sinh. Sau khi chưng cất, rượu sẽ được lọc qua than hoạt tính rồi bảo quản trong chum sành để giữ chất lượng trong vắt, không lắng cặn. Đặc biệt, càng để lâu rượu càng đậm đà, dậy hương vị riêng biệt.

3. Đặc trưng hương vị rượu làng Bèo Hà Nam

3.1. Màu sắc, độ trong và bí mật "tăm bọt rượu tăm"

Những người am hiểu rượu sẽ dễ dàng nhận ra rượu làng Bèo Hà Nam chính hiệu nhờ vẻ ngoài bắt mắt. Sản phẩm sở hữu màu trắng tinh khiết, trong vắt không lẫn cặn bã, phản ánh quy trình lọc và bảo quản luôn được chú trọng.

Phương pháp kiểm tra “tăm bọt” là bí quyết được truyền lại từ các nghệ nhân làng nghề. Khi lắc nhẹ chai rượu, mặt nước xuất hiện những bọt nhỏ li ti, đều tăm tắp và bền lâu. Đặc điểm này chỉ có ở rượu thật, nấu theo phương pháp truyền thống, không có pha tạp hoặc dùng phụ gia công nghiệp.

Rượu làng Bèo Hà Nam cũng giữ được màu sắc trong suốt ban đầu ngay cả khi để lâu trong điều kiện bảo quản phù hợp.

3.2. Hương thơm và độ nồng đặc trưng

Vừa mở nắp chai rượu làng Bèo Hà Nam, hương thơm tự nhiên của gạo nếp lên men lan tỏa nhẹ nhàng, không nồng gắt mà vẫn đủ ấm áp, gợi nhắc đến không gian đồng quê Bắc Bộ gần gũi.

Điểm đặc biệt làm nên sức hút của rượu làng Bèo Hà Nam là hậu vị ngọt thanh, khác biệt với vị cay nồng của nhiều loại rượu khác. Cảm giác dễ chịu đọng lại trong vòm miệng khiến người thưởng thức muốn nhâm nhi thêm lần nữa.

Một ưu điểm nổi bật của rượu làng Bèo Hà Nam là không gây cảm giác mệt mỏi sau khi thưởng thức. Nhờ sử dụng nguồn nguyên liệu sạch và men thuốc Bắc truyền thống, người sử dụng có thể yên tâm về sức khỏe.

Các nghệ nhân trong làng còn có thể điều chỉnh nồng độ rượu từ nhẹ đến mạnh tùy theo sở thích của từng khách, bằng cách pha trộn các nước rượu chưng cất khác nhau.

Trong hành trình ghé thăm làng Bèo và thưởng thức hương rượu nồng say, bạn hoàn toàn có thể kết hợp khám phá thêm những điểm đến “đi một lần là nhớ” quanh khu vực. Từ Phủ Khống Tràng An cổ kính, Hang Múa với view sống ảo đỉnh cao, cho đến Sun World Ha Nam sôi động và hiện đại – tất cả tạo nên một vòng trải nghiệm vừa đủ chill, vừa đủ thú vị để chuyến đi của bạn trọn vẹn hơn rất nhiều.

Rượu làng Bèo Hà Nam không chỉ đơn thuần là đồ uống mà còn chứa đựng trong đó câu chuyện về văn hóa truyền thống, sự khéo léo của người thợ và tình cảm gắn bó với quê hương. Đến với Ninh Bình, hãy dành thời gian thưởng thức một ly rượu tinh khiết để cảm nhận trọn vẹn hương vị đặc trưng của mảnh đất giàu truyền thống này.