1. Nhà Bá Kiến - biểu tượng bất hủ trong văn học Việt Nam

Gần một thế kỷ sau khi truyện ngắn "Chí Phèo" ra đời, Nhà Bá Kiến vẫn là một trong những biểu tượng sống động nhất của văn học hiện thực Việt Nam. Ngôi nhà cổ kính này đã trở thành hiện thân của quyền lực địa chủ cường hào trong xã hội phong kiến mà Nam Cao muốn khắc họa.

Ngôi nhà được dựng từ năm Giáp Thìn (1904) theo kiểu kiến trúc truyền thống ba gian hai chái. Nhà Bá Kiến có kết cấu khung gỗ lim vững chãi gồm 4 hàng với tổng cộng 16 cây cột. Chân cột được kê trên những phiến đá tảng đẽo gọt công phu, giúp cách ẩm và tăng độ bền.

Vào đầu thế kỷ 19, khi chưa có xi măng, người thợ đã sử dụng một loại vữa đặc biệt làm từ hỗn hợp mật mía, bồ hóng và vôi cùng một số phụ gia khác để xây nhà. Gạch dùng xây tường và lát nền được nung bằng rơm, nhờ vậy mà dù đã trải qua hàng trăm năm, bức tường vẫn không hề bong tróc hay hư hại. Tất cả những chi tiết này đã tạo nên một không gian mang đậm dấu ấn kiến trúc làng quê xưa và thể hiện sự tinh xảo trong kỹ thuật xây dựng truyền thống của cha ông.

Giá trị văn học của Nhà Bá Kiến còn được khẳng định qua việc trở thành điểm đến của nhiều du khách muốn tìm hiểu về tiểu thuyết hiện thực phê phán xã hội phong kiến. Ngôi nhà này đã giúp độc giả hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử - xã hội mà Nam Cao đã dựa vào để sáng tác nên kiệt tác bất hủ của mình.

Sự kiên cố vượt thời gian của Nhà Bá Kiến. (Nguồn: Sưu tầm)

2. Lịch sử hình thành ngôi nhà cổ hơn 120 năm tuổi

Những viên gạch đầu tiên của Nhà Bá Kiến được đặt xuống vào năm Giáp Thìn 1904, đánh dấu sự ra đời của một trong những ngôi nhà đẹp nhất vùng Nam đồng bằng Sông Hồng thời bấy giờ. Cụ Cựu Hạnh (Trần Duy Hạnh), một thương nhân giàu có địa phương, đã đầu tư xây dựng ngôi nhà trên khuôn viên rộng gần 900m² với vật liệu chính là gỗ lim quý hiếm.

Kiến trúc ba gian hai chái của Nhà Bá Kiến thể hiện đậm nét văn hóa Bắc Bộ với những hoa văn chạm trổ tinh xảo trên văng, kèo và li tô. Ngôi nhà có tổng cộng 16 cây cột gỗ lim to lớn, tạo nên một kết cấu vững chãi.

Nhân vật nguyên mẫu của Bá Kiến trong truyện chính là Bá Bính (Trần Duy Bính), người từng là điển hình của tầng lớp địa chủ tại xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân. Trải qua bảy đời chủ nhân khác nhau, Nhà Bá Kiến đã chứng kiến biết bao thăng trầm lịch sử của đất nước. Hiện nay, ngôi nhà được chính quyền địa phương quản lý và bảo tồn như một di sản văn hóa quý giá.

Kiến trúc ba gian hai chái đậm chất Bắc Bộ của Nhà Bá Kiến. (Nguồn: Vietnam+)

3. Vị trí và cách di chuyển đến Nhà Bá Kiến

Nhà Bá Kiến tọa lạc tại xóm 11, thôn Nhân Hậu, xã Nam Lý, tỉnh Ninh Bình (Hà Nam cũ) - một vùng quê yên bình cách trung tâm Hà Nội khoảng 90 km về phía Nam. Vị trí này thuận tiện cho du khách muốn kết hợp thăm quan di tích lịch sử với khám phá đời sống nông thôn truyền thống miền Bắc.

Du khách khởi hành từ Hà Nội có thể di chuyển bằng ô tô cá nhân hoặc xe khách theo quốc lộ 1A, sau đó rẽ vào tỉnh lộ 236 để đến Nhà Bá Kiến. Cung đường này mất khoảng 2 giờ di chuyển, đi qua những cánh đồng lúa xanh mướt và các làng quê thơ mộng đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ. Xe khách tuyến Hà Nội - Phủ Lý khởi hành đều đặn từ bến xe Giáp Bát hoặc bến xe Mỹ Đình với giá vé khoảng 100.000 - 150.000 đồng/lượt.

Đối với du khách đến từ các tỉnh thành xa, sân bay Nội Bài là điểm trung chuyển lý tưởng trước khi tiếp tục hành trình đến Hà Nam. Một khi đã có mặt tại thành phố Phủ Lý, du khách có thể thuê xe điện hoặc xe ôm với chi phí khoảng 50.000 - 100.000 đồng để đến Nhà Bá Kiến. Đường đi dễ tìm với biển chỉ dẫn rõ ràng, phù hợp cho cả những người lần đầu đến thăm.

Không khí yên bình vào một chiều nắng tại Nhà Bá Kiến. (Nguồn: Sưu tầm)

4. Nhà Bá Kiến trong tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao

Trong kiệt tác "Chí Phèo", ngôi nhà Bá Kiến xuất hiện như một biểu tượng quyền lực và sự bất công trong xã hội. Nam Cao đã khéo léo sử dụng không gian ngôi nhà để phản ánh sự phân hóa sâu sắc, nơi Bá Kiến đại diện cho giai cấp địa chủ thống trị và Chí Phèo đại diện cho tầng lớp cùng khổ, bị đẩy vào con đường tha hóa.

Cảnh Chí Phèo đến nhà Bá Kiến đòi lương thiện là một trong những đoạn văn kinh điển của văn học Việt Nam. Ngôi nhà trở thành bối cảnh đầy tính tương phản, đối lập với cuộc sống tăm tối của những người nghèo. Sự uy nghi, bề thế của nó tượng trưng cho quyền lực mà Bá Kiến nắm giữ, nhưng đồng thời cũng che đậy tâm hồn xấu xa, tàn bạo của hắn.

Ngôi nhà Bá Kiến còn là nơi diễn ra những âm mưu thâm hiểm của bọn cường hào. Không gian rộng rãi ấy đã chứng kiến những thủ đoạn, mưu tính được Nam Cao khắc họa qua ngòi bút hiện thực sắc bén. Chính cách tác giả sử dụng không gian sống như một công cụ để phơi bày bản chất xã hội đã giúp tác phẩm "Chí Phèo" trở nên sống động và lay động lòng người đọc suốt nhiều thế hệ.

Bá Kiến - tên cường hào gian xảo trong “Chí Phèo”. (Nguồn: Sưu tầm)

5. Không gian trưng bày và các hiện vật quý giá

Bước vào Nhà Bá Kiến, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một không gian kiến trúc cổ được bảo tồn gần như nguyên vẹn sau hơn một thế kỷ. Ba gian chính với mười sáu cột gỗ lim to lớn tạo nên một không gian rộng rãi và trang nghiêm. Mái ngói đỏ đấu vuông giật cấp thể hiện đẳng cấp và gu thẩm mỹ tinh tế của chủ nhân xưa.

Về cấu trúc bên trong, gian giữa của ngôi nhà là nơi trang trọng nhất, được dùng để đặt bàn thờ tổ tiên và một bộ tràng kỷ. Gian bên phải được kê một chiếc giường, và trên vách tường treo một tấm biển ghi tên bảy đời chủ của ngôi nhà, làm nổi bật giá trị lịch sử và dòng họ của gia đình.

Mặc dù nhiều hiện vật gốc quý giá như tranh cổ, câu đối đã bị bán hoặc hư hại theo thời gian, ngôi nhà vẫn là một minh chứng sống động cho kiến trúc và lối sống của tầng lớp địa chủ xưa. Các vật dụng còn lại như cột nhà hay khung cửa sổ đều phủ màu rêu phong, gợi lên không khí của một thời đã qua. Ngôi nhà hiện đã trở thành di tích lịch sử quốc gia, thu hút du khách đến tham quan và tìm hiểu về không gian sống đã đi vào tác phẩm văn học của nhà văn Nam Cao.

Những hiện vật còn sót lại của di tích lịch sử quốc gia Nhà Bá Kiến. (Nguồn: Sưu tầm)

6. Hoạt động văn hóa và giáo dục tại di tích

Bên cạnh vai trò là một di tích lịch sử, Nhà Bá Kiến còn là một điểm đến văn hóa, giáo dục, thu hút du khách và những người yêu văn học tìm về. Người trông nom tại đây thường là những người dân am hiểu về lịch sử địa phương và tác phẩm, có thể chia sẻ những câu chuyện thú vị về bối cảnh ra đời của tiểu thuyết "Chí Phèo", giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa không gian thực và tác phẩm văn học.

Không khí văn hóa tại đây được thể hiện rõ nét qua các sự kiện gắn liền với đời sống làng xã. Nổi bật là lễ hội thả diều truyền thống được tổ chức thường niên tại xã Hòa Hậu vào ngày 15/5 Âm lịch. Đây là một nét văn hóa đặc trưng của làng quê Bắc Bộ, với cuộc thi thả diều, các đội thi đấu với nhau để giành giải thưởng dựa trên tiêu chí độ cao và độ đứng thẳng của dây diều. Lễ hội không chỉ là trò chơi mà còn là dịp để người dân cầu mong một vụ mùa bội thu và cuộc sống ấm no.

Đối với giới học thuật, Nhà Bá Kiến là một địa điểm lý tưởng để tìm về những giá trị lịch sử và văn hóa. Nhiều sinh viên, học sinh đã đến đây để tìm hiểu, thực địa, tìm kiếm tư liệu cho các đề tài nghiên cứu hay bài luận văn, giúp họ có một cái nhìn trực quan và sâu sắc hơn về giá trị hiện thực của tác phẩm.

Nhiều người hứng thú check-in tại điểm đến giàu giá trị lịch sử và văn hóa này. (Nguồn: Sưu tầm)

7. Kinh nghiệm tham quan để có chuyến đi trọn vẹn

Thời điểm lý tưởng để ghé thăm Nhà Bá Kiến là trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, khi thời tiết Hà Nam khô ráo và mát mẻ. Những ngày này, du khách sẽ được tận hưởng không khí trong lành của vùng nông thôn và thuận tiện cho việc di chuyển, chụp ảnh lưu niệm. Đặc biệt, vào mùa thu, cảnh sắc xung quanh ngôi nhà trở nên thơ mộng với những hàng tre xanh và cánh đồng lúa chín vàng.

Khi chuẩn bị cho chuyến thăm quan Nhà Bá Kiến, du khách nên tìm hiểu trước lịch hoạt động của khu di tích để có thể tham gia các sự kiện đặc biệt. Trang phục lịch sự và gọn nhẹ sẽ phù hợp với không gian tâm linh và truyền thống của ngôi nhà cổ. Việc mang theo nước uống cá nhân và máy ảnh là cần thiết để ghi lại những khoảnh khắc đáng nhớ trong chuyến đi.

Ẩm thực địa phương quanh Nhà Bá Kiến cũng là một điểm nhấn thú vị không thể bỏ qua. Cá kho làng Vũ Đại với hương vị đậm đà, thơm ngon được chế biến theo công thức truyền thống đã có từ hàng trăm năm. Chuối ngự Đại Hoàng với vị ngọt thanh tự nhiên là đặc sản mà du khách nên thử khi ghé thăm vùng đất này. Những món ăn này không chỉ ngon miệng mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa của làng quê Bắc Bộ.

Tháng 9 đến tháng 4 năm sau là thời điểm “vàng” để tham quan Nhà Bá Kiến. (Nguồn: Sưu tầm)

8. Các địa điểm tham quan khác xung quanh khu vực

Chuyến thăm Nhà Bá Kiến trở nên thú vị hơn khi du khách có cơ hội khám phá Nhà tưởng niệm Nam Cao, cách Nhà Bá Kiến khoảng 1km. Nơi đây trưng bày những tư liệu quý giá về cuộc đời và sự nghiệp của một trong những nhà văn vĩ đại nhất của văn học Việt Nam thế kỷ 20. Khuôn viên rộng hơn 5.000m² này cũng lưu giữ những bức ảnh, di vật cá nhân và bàn thờ của Nam Cao, đồng thời là nơi đặt phần mộ của ông, được đưa về quê hương vào năm 2004 sau gần nửa thế kỷ nằm ở một ngôi mộ vô danh.

Cũng trong địa bàn xã Nam Lý, du khách có thể ghé qua Đền Bà Vũ (Đền Thánh Mẫu). Đây là nơi thờ phụng Vũ Nương công chúa, tên thật là Vũ Thị Thiết, một người phụ nữ đức hạnh, hiếu thảo và trung trinh được biết đến qua truyện cổ tích "Chuyện người con gái Nam Xương". Ngôi đền có lịch sử hơn 6 thế kỷ, mang đậm phong cách kiến trúc cổ kính của thế kỷ 19, với các gian tiền đường và trung đường được chạm khắc tinh xảo. Hằng năm, đền thu hút đông đảo du khách thập phương đến dâng hương, cầu nguyện và tìm hiểu về một trong những câu chuyện cảm động nhất của văn học dân gian Việt Nam.

Phường Phủ Lý, trung tâm hành chính kinh tế của tỉnh Hà Nam cũ, cũng sẽ là điểm dừng chân lý tưởng để bổ sung cho chuyến du lịch văn hóa. Tại đây, du khách có thể thăm quan chùa Bầu - ngôi chùa lớn nhất phường Phủ Lý. Ngôi chùa cổ kính này có lịch sử hơn một nghìn năm và được trùng tu, tôn tạo trên diện tích 4.000m2. Chùa nổi bật với sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống và hiện đại, cùng khung cảnh thiên nhiên hữu tình với hồ nước lớn phía trước. Phủ Lý cũng là nơi khởi đầu thuận tiện cho các tour du lịch về làng Vũ Đại và các di tích lân cận.

Cuối cùng, Sun Urban City tại Phủ Lý sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm hiện đại sau chuyến thăm quan di tích cổ. Khu đô thị này có đầy đủ các dịch vụ nghỉ dưỡng, nhà hàng ẩm thực đa dạng và trung tâm mua sắm tiện lợi. Du khách có thể thư giãn tại đây sau một ngày dài khám phá Nhà Bá Kiến và các di tích lịch sử, tận hưởng không gian sống hiện đại giữa lòng thành phố trẻ trung và năng động.

Sun Urban City Ha Nam - khu đô thị xanh hiện đại bậc nhất miền Bắc.

Nhà Bá Kiến là một địa danh đưa du khách đến gần hơn với dấu ấn của tác phẩm kinh điển thuộc văn học Việt Nam “Chí Phèo”. Hãy dành thời gian khám phá ngôi nhà cổ kính này để cảm nhận trọn vẹn giá trị văn hóa và lịch sử độc đáo của vùng đất Hà Nam!