1. Giới thiệu đôi nét về đền Xã Tắc Quảng Ninh
1.1. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành đền Xã Tắc
Đền Xã Tắc tọa lạc tại phường Móng Cái 2, tỉnh Quảng Ninh với vị trí thuận lợi cho du khách ghé thăm trong hành trình khám phá miền di sản. Từ trung tâm Bãi Cháy, bạn chỉ mất khoảng 10 phút đi xe để đến đây. Trên đường, khung cảnh Hạ Long hiện ra với những dãy núi xanh và gió biển mát lành, mở đầu cho một chuyến tham quan vừa tĩnh tại vừa đầy cảm xúc.
Theo sử sách và lời kể của người dân địa phương, đền Xã Tắc được xây dựng từ thời nhà Trần, vào khoảng thế kỷ XIII – đầu thế kỷ XIV. Ban đầu, đền được dựng bên bờ sông Thác Mang, gồm ba gian lớn, mái ngói âm dương và đều quay hướng Nam. Tuy nhiên, sau một trận bão lớn vào đầu thế kỷ XX, đền bị sạt lở nghiêm trọng và phải di dời vào khu vực Xoáy Nguồn.
Trải qua bao biến cố lịch sử, người dân vẫn luôn gìn giữ và thờ phụng nơi đây như một biểu tượng của lòng thành kính với trời đất. Năm 2005, đền Xã Tắc được UBND tỉnh Quảng Ninh công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh. Đến năm 2009, công trình được phục hồi và mở rộng với quy mô khang trang hơn, tổng diện tích khuôn viên khoảng 20.000m², trong đó khu đền chính rộng 308m² – mang kiến trúc hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, vừa giữ được vẻ cổ kính, vừa thể hiện sự trang nghiêm, bề thế.
Đền Xã Tắc được công nhận là Di tích quốc gia. (Nguồn: VOV)
1.2. Ý nghĩa của tên gọi “Xã Tắc”
Tên gọi “Xã Tắc” mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng, gắn liền với tín ngưỡng thờ Tam vị Thánh – ba vị thần được người dân tôn kính suốt hàng trăm năm qua. Thứ nhất là Xã Tắc Đại Vương, vị thần được xem là Thành hoàng Châu Móng Cái xưa. Thứ hai là Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, con trai Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, người anh hùng kiệt xuất có công lớn trong các cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông. Cuối cùng là Cao Sơn Đại Vương, vị thần chủ về văn hóa, được xem là linh hồn bảo hộ cho văn hiến nước Đại Việt, tượng trưng cho trí tuệ, đạo lý và truyền thống nhân nghĩa của dân tộc.
Sự kết hợp thờ phụng ba vị thần trong cùng một không gian linh thiêng thể hiện tư tưởng sâu sắc của người Việt, vừa tôn vinh anh hùng dân tộc, vừa gìn giữ giá trị tâm linh và tri thức truyền thống. Mỗi pho tượng, mỗi gian thờ đều toát lên tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, nhắc nhở thế hệ hôm nay về lòng biết ơn, niềm tự hào dân tộc và khát vọng bảo vệ non sông. Chính vì thế, đền Xã Tắc không chỉ là nơi gửi gắm niềm tin tâm linh, mà còn là biểu tượng trường tồn của tinh thần quật cường, trí tuệ và văn hiến Việt Nam.
2. Khám phá kiến trúc độc đáo của đền Xã Tắc Quảng Ninh
Kiến trúc của đền Xã Tắc mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống của người Việt, thể hiện rõ nét sự tinh tế, tôn nghiêm và hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Ngôi đền tọa lạc trên một khu đất cao thoáng mát bên bờ sông Ka Long, với tổng diện tích rộng lớn, tạo nên không gian mở, thanh tịnh và linh thiêng. Từ xa nhìn lại, đền nổi bật giữa cảnh quan núi non trùng điệp, vừa trang nghiêm, vừa gợi cảm giác bình yên nơi tâm hồn.
Công trình được thiết kế theo kiểu chữ “Công” (工) – kiểu kiến trúc cổ truyền quen thuộc trong các ngôi đền, đình Việt Nam. Toàn thể đền gồm ba tòa chính: tiền đường, trung đường và hậu cung, nối liền nhau theo trục dọc, tạo nên sự đối xứng và cân bằng trong tổng thể không gian.
Phong cách xây dựng của đền Xã Tắc mang đậm dấu ấn truyền thống của người Việt. (Nguồn: Báo Đại biểu Nhân dân)
Tòa tiền đường gồm ba gian hai chái, được xây dựng cao và bề thế hơn hai tòa còn lại. Đây là nơi diễn ra các nghi lễ chính, đồng thời đón tiếp khách thập phương đến chiêm bái. Tiếp nối là trung đường với hai gian, đóng vai trò như cầu nối giữa tiền đường và hậu cung, nơi đặt các đồ tế khí, trống, chiêng và bát hương thờ phụ. Cuối cùng là hậu cung, khu vực linh thiêng nhất của đền, gồm ba gian thờ Tam vị Thánh: Xã Tắc Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng và Cao Sơn Đại Vương.
Toàn bộ đền Xã Tắc được dựng bằng gỗ lim quý hiếm. Mái đền lợp ngói vảy rồng, uốn cong mềm mại ở bốn góc, thể hiện phong cách kiến trúc cổ đặc trưng của miền Bắc. Tường gạch đỏ sậm kết hợp cùng hệ thống cột gỗ chạm khắc tinh xảo hình rồng, phượng, hoa văn mây nước, vừa tôn lên vẻ đẹp nghệ thuật, vừa gửi gắm ý nghĩa phong thủy sâu sắc: cầu cho quốc thái dân an, mùa màng bội thu và cuộc sống ấm no.
Nhờ sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống và cảnh sắc tự nhiên hữu tình, đền Xã Tắc Quảng Ninh không chỉ là chốn linh thiêng thờ tự mà còn là điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, để du khách có thể cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp tâm linh và tinh hoa nghệ thuật kiến trúc Việt xưa.
3. Tìm hiểu và trải nghiệm lễ hội truyền thống tại đền Xã Tắc
Không chỉ là công trình kiến trúc mang giá trị tâm linh, đền Xã Tắc Quảng Ninh còn được biết đến là nơi diễn ra những lễ hội truyền thống đặc sắc, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương. Mỗi dịp lễ hội đến, không gian nơi đây lại rộn ràng tiếng trống, tiếng chiêng, hương trầm nghi ngút cùng những nghi thức trang trọng, thể hiện nét đẹp văn hóa tín ngưỡng lâu đời của người Việt.
3.1. Thời gian tổ chức và các hoạt động nghi lễ chính
Lễ hội đền Xã Tắc thường được tổ chức hằng năm vào ngày 29/01 - 01/02 âm lịch, là thời điểm nhân dân địa phương cùng nhau tưởng nhớ công đức của Tam vị Thánh: Xã Tắc Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng và Cao Sơn Đại Vương. Đây cũng là dịp người dân bày tỏ lòng biết ơn đối với trời đất, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, quốc thái dân an.
Lễ hội đền Xã Tắc Quảng Ninh được tổ chức trang trọng với hai phần chính: phần lễ và phần hội, tạo nên một tổng thể hài hòa giữa yếu tố tâm linh và văn hóa dân gian. Ở phần lễ, các nghi thức được tiến hành theo đúng truyền thống xưa, gồm: lễ cấp thủy, lễ mộc dục, lễ nghênh thần, lễ an vị, lễ tế Xã Tắc, lễ xuất tịch, lễ cúng chúng sinh và lễ dâng lễ vật của các cơ quan, đoàn thể cùng nhân dân địa phương. Mỗi nghi lễ đều được thực hiện một cách nghiêm trang, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với trời đất cùng các vị thần linh được thờ phụng tại đền.
Phần nghi lễ tại đền Xã Tắc diễn ra trang nghiêm, thành kính. (Nguồn: Báo Dân tộc và Phát triển)
Sau khi phần lễ kết thúc, không khí trở nên sôi động và náo nhiệt hơn với phần hội. Tại đây, người dân và du khách cùng hòa mình vào các hoạt động văn hóa truyền thống như hát chầu văn, hát quan họ, múa rối nước, đập niêu, kéo co, viết thư pháp, đi cầu kiều, đẩy gậy… Những hoạt động này không chỉ mang lại niềm vui, tiếng cười mà còn tái hiện sinh động nét đẹp văn hóa dân gian Việt Nam, góp phần giữ gìn và lan tỏa giá trị tinh thần của lễ hội đền Xã Tắc qua nhiều thế hệ.
3.2. Ý nghĩa của lễ tế tại đền Xã Tắc
Lễ hội đền Xã Tắc Quảng Ninh mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc, không chỉ là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính với các bậc tiền nhân và các vị thần linh, mà còn là sự kiện tôn vinh giá trị lịch sử văn hóa của di tích. Thông qua các nghi lễ trang nghiêm và hoạt động truyền thống, lễ hội thể hiện rõ đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” – một nét đẹp trong đời sống tinh thần của người Việt, nhắc nhở thế hệ hôm nay luôn ghi nhớ công lao của cha ông, trân trọng những giá trị mà quá khứ để lại.
Đồng thời, lễ hội cũng là cơ hội để quảng bá hình ảnh đền Xã Tắc và nét đẹp văn hóa dân tộc đến với du khách trong và ngoài nước, góp phần gìn giữ, lan tỏa tinh thần yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc và sự gắn kết cộng đồng trên vùng đất Quảng Ninh giàu truyền thống.
4. Gợi ý một số trải nghiệm nên thử khi tham quan đền Xã Tắc
Hành trình đến với đền Xã Tắc Quảng Ninh không chỉ là chuyến đi tâm linh mà còn là trải nghiệm văn hóa đặc sắc giúp du khách hiểu hơn về truyền thống, tín ngưỡng và kiến trúc cổ Việt Nam. Nơi đây mang đến bầu không khí thanh tịnh, linh thiêng, cùng cảnh quan hài hòa giữa núi, sông và kiến trúc cổ kính, là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm lại sự bình yên và chiêm nghiệm giữa nhịp sống hiện đại.
4.1. Hoạt động chiêm bái và cầu nguyện
Mỗi năm, hàng nghìn lượt khách thập phương tìm về đền Xã Tắc để chiêm bái và cầu nguyện. Người dân địa phương thường đến dâng hương cầu sức khỏe, bình an, công danh và tài lộc, mong cho gia đạo thuận hòa, mùa màng bội thu.
Hòa mình vào không khí lễ hội tại đền Xã Tắc mỗi dịp đầu xuân. (Nguồn: Báo Pháp luật Việt Nam điện tử)
Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, đây còn là dịp để du khách thả hồn vào không gian tĩnh lặng, lắng nghe tiếng chuông chùa vang vọng giữa núi rừng. Ngoài ra, du khách có thể tham quan, tìm hiểu về kiến trúc và lịch sử hình thành của ngôi đền, cảm nhận sâu sắc giá trị văn hóa được lưu giữ suốt nhiều thế kỷ.
4.2. Tham quan và chụp ảnh tại đền Xã Tắc
Không chỉ linh thiêng, đền Xã Tắc còn là điểm check-in lý tưởng nhờ khung cảnh cổ kính và thơ mộng. Thời điểm đẹp nhất để chụp ảnh là buổi sáng sớm khi sương còn vương trên mái ngói đỏ, hoặc chiều muộn khi ánh hoàng hôn phản chiếu trên mặt hồ và mái đền, tạo nên khung cảnh huyền ảo đầy mê hoặc. Những góc chụp đẹp được nhiều du khách yêu thích gồm cổng tam quan uy nghi, đàn tế cổ kính và hồ sen trước chính điện, gợi nên vẻ đẹp thanh khiết, trang nghiêm mà hiếm nơi nào có được.
4.3. Kết hợp tham quan tại các điểm gần đền Xã Tắc
Sau khi dâng hương và tham quan đền Xã Tắc, du khách có thể kết hợp khám phá những điểm đến nổi bật khác của thành phố Hạ Long như Quảng trường 30/10, bảo tàng Quảng Ninh, Sun World Ha Long hay cầu Bãi Cháy,... Chuyến đi đến đền Xã Tắc không chỉ là hành trình tìm về chốn linh thiêng, mà còn là cơ hội để hòa mình vào nét đẹp văn hóa, lịch sử và con người vùng đất mỏ.
Kết hợp vui chơi, giải trí tại Sun World Ha Long. (Nguồn: Sưu tầm)
Kết thúc hành trình khám phá đền Xã Tắc, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng một công trình tâm linh mang đậm giá trị lịch sử mà còn cảm nhận sâu sắc tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt. Từ kiến trúc cổ kính, không gian linh thiêng cho đến những lễ hội rộn ràng sắc màu, tất cả tạo nên một bức tranh văn hóa sống động, hòa quyện giữa quá khứ và hiện tại. Đền Xã Tắc không chỉ là nơi gửi gắm niềm tin và lòng thành kính của người dân Quảng Ninh, mà còn là điểm đến ý nghĩa dành cho những ai muốn tìm về cội nguồn, lắng nghe hơi thở của lịch sử và cảm nhận vẻ đẹp văn hóa Việt được lưu giữ qua bao thế hệ.
