1. Khám phá làng nghề sừng mỹ nghệ Đô Hai

1.1. Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai ở đâu?

Nép mình bên những con đường làng yên bình, làng sừng mỹ nghệ Đô Hai nằm tại xã Bình Sơn, tỉnh Ninh Bình, là điểm đến gợi nhớ nét đẹp truyền thống của làng nghề Việt. Từ Hà Nội, du khách chỉ cần đi khoảng 80 km về phía Nam theo Quốc lộ 1A hoặc cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ – Ninh Bình. Khi đến Phủ Lý, rẽ thêm khoảng 20 km về hướng Đông Nam, bạn sẽ bắt gặp những mái nhà thấp thoáng sau rặng cây xanh, nơi những nghệ nhân miệt mài thổi hồn vào từng sản phẩm sừng tinh xảo.

Ghé thăm làng sừng mỹ nghệ Đô Hai tại xã Bình Sơn, tỉnh Ninh Bình. (Nguồn: hanamtourism.vn)

Quãng đường từ trung tâm Phủ Lý đến làng nghề chỉ mất chừng 30 phút đi ô tô hoặc xe máy, rất thuận tiện cho một chuyến đi ngắn ngày. Con đường dẫn vào làng rợp bóng cây, xen lẫn âm thanh quen thuộc của tiếng đục, tiếng mài từ các xưởng nhỏ. Tất cả như báo hiệu cho hành trình khám phá một làng nghề danh tiếng trăm năm tuổi đang chờ đón phía trước.

1.2. Lịch sử hình thành làng nghề Đô Hai

Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai mang trong mình bề dày lịch sử hơn một thế kỷ, bắt đầu được hình thành từ cuối thế kỷ XIX với công lao truyền nghề của cụ Nguyễn Văn Tấn, người được xem là ông tổ nghề sừng của vùng. Thuở ban đầu, những sản phẩm giản dị như roi ngựa, quai nón, bàn chải, nho mai… được tạo ra chủ yếu để phục vụ nhu cầu sinh hoạt thường ngày của người dân Bắc Bộ. Dù mộc mạc, nhưng từng món đồ đều chứa đựng sự khéo léo và tinh tế của đôi bàn tay nghệ nhân, tạo nền tảng cho danh tiếng của làng nghề sau này.

Bước sang năm 1957, làng nghề ghi dấu cột mốc quan trọng với sự ra đời của Hợp tác xã tiểu thủ công nghiệp Thanh Sơn, quy tụ 70 hộ dân cùng nhau sản xuất và mở rộng mặt hàng. Đây được xem là giai đoạn hoàng kim đầu tiên, khi sản phẩm của làng bắt đầu đa dạng hóa và có chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong nước.

Các sản phẩm của làng sừng Đô Hai ngày càng đa dạng, không chỉ đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang các nước như Liên Xô, Đông Âu, Trung Quốc, Cuba và được đón nhận rộng rãi. Bằng sự bền bỉ và sáng tạo không ngừng, đến năm 2004, UBND tỉnh Hà Nam cũ chính thức công nhận Đô Hai là làng nghề truyền thống, khẳng định vị thế của một biểu tượng thủ công tinh xảo giữa lòng đồng bằng Bắc Bộ.

1.3. Giá trị văn hóa của làng nghề Đô Hai

Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai là biểu tượng sống động của bản sắc văn hóa làng nghề vùng đồng bằng Bắc Bộ, nơi mà bàn tay khéo léo và tinh thần sáng tạo của con người hòa quyện cùng truyền thống lâu đời. Nghề làm sừng ở đây không chỉ là kế sinh nhai, mà đã trở thành một phần máu thịt trong đời sống văn hóa cộng đồng, gắn bó với từng nếp nhà, từng câu chuyện làng xưa.

Giá trị văn hóa sâu sắc nhất của Đô Hai nằm ở tinh thần làm nghề cần mẫn, tỉ mỉ và sáng tạo, được truyền nối qua nhiều thế hệ. Mỗi sản phẩm được tạo ra từ tay nghệ nhân nơi đây đều mang trong mình kỹ thuật tinh xảo và tâm huyết của người thợ, như gửi gắm cả niềm tự hào và lòng tôn kính đối với tổ nghề. Những đường cong mềm mại, nước bóng tự nhiên của sừng sau khi chế tác không chỉ thể hiện tay nghề bậc thầy, mà còn là minh chứng cho sự kiên định và tình yêu nghề của người dân Đô Hai.

Với họ, nghề thủ công không chỉ là công việc mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng, là mạch nguồn văn hóa giúp con người gắn bó, sẻ chia và gìn giữ những giá trị truyền thống quý báu. Nhờ vậy, Đô Hai không chỉ được biết đến như một làng nghề trăm năm tuổi, mà còn như một bảo tàng sống lưu giữ tinh hoa thủ công và hồn cốt của vùng đất Bắc Bộ.

2. Quy trình sản xuất sừng mỹ nghệ Đô Hai

2.1. Nguồn nguyên liệu sừng trâu, sừng bò

Chất lượng tinh xảo của sản phẩm mỹ nghệ Đô Hai được khởi nguồn ngay từ khâu chọn lựa nguyên liệu. Sừng trâu, sừng bò được thu gom từ các vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ, nơi có nguồn nguyên liệu dồi dào và ổn định, đảm bảo chuỗi cung ứng bền vững cho làng nghề suốt nhiều thập kỷ.

Các sản phẩm mỹ nghệ được chế tác từ sừng trâu, sừng bò tự nhiên. (Nguồn: Sưu tầm)

Các nghệ nhân Đô Hai đặc biệt tỉ mỉ trong việc tuyển chọn sừng: chỉ những chiếc sừng chắc, không rỗ, thớ dày, trơn bóng và có màu sắc đồng đều mới được sử dụng. Sau khi được làm sạch, ngâm và phơi khô theo phương pháp truyền thống, sừng giữ được độ dẻo tự nhiên và độ bền cao, đồng thời bảo tồn màu sắc nguyên bản óng ánh đặc trưng. Chính sự cẩn trọng từ những khâu đầu tiên ấy đã tạo nên nền tảng chất lượng và uy tín cho thương hiệu mỹ nghệ sừng Đô Hai, giúp sản phẩm nơi đây luôn khác biệt giữa thị trường thủ công trong và ngoài nước.

2.2. Các công đoạn chính trong chế tác sừng

Để tạo nên một sản phẩm mỹ nghệ sừng hoàn chỉnh, người thợ Đô Hai phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ và công phu, đòi hỏi sự chính xác và kiên nhẫn ở từng bước. Trước hết, nguyên liệu sừng được cắt thô theo kích thước và hình dáng phù hợp với loại sản phẩm cần chế tác. Sau đó, sừng được làm mềm bằng cách nung hoặc hơ nóng, rồi uốn nắn thủ công để tạo dáng theo mẫu. Đây là giai đoạn đòi hỏi kỹ năng và cảm nhận tinh tế của người thợ để tránh nứt gãy, đồng thời giữ được độ dẻo và màu sắc tự nhiên của sừng.

Tiếp đến là công đoạn mài giũa giúp bề mặt sản phẩm trở nên nhẵn, mịn và hài hòa trong từng đường nét. Khi đạt đến hình dáng chuẩn, nghệ nhân tiến hành điêu khắc hoa văn truyền thống bằng các dụng cụ chuyên biệt, thể hiện trình độ thẩm mỹ và tay nghề điêu luyện. Mỗi đường khắc, nét chạm đều mang hơi thở văn hóa dân gian và phong cách riêng của làng nghề.

Công đoạn cuối cùng là đánh bóng tự nhiên giúp sản phẩm Đô Hai luôn nổi bật bởi độ bóng mượt và bền đẹp. Thay vì dùng hóa chất, các nghệ nhân vẫn trung thành với lá chuối khô hoặc sáp ong, vừa an toàn, vừa giữ nguyên sắc óng ánh đặc trưng của sừng. Nhờ quy trình chuẩn mực ấy, mỗi sản phẩm hoàn thiện đều là sự kết hợp giữa kỹ thuật, nghệ thuật và tâm hồn người thợ.

2.3. Vai trò của nghệ nhân Đô Hai trong từng sản phẩm

Điều làm nên bản sắc riêng của làng sừng mỹ nghệ Đô Hai chính là đội ngũ nghệ nhân tài hoa. Ở Đô Hai, nghề không phân biệt giới tính, khi mà cả nam và nữ đều tham gia vào các công đoạn tinh xảo nhất, cùng góp sức giữ vững danh tiếng cho làng nghề trăm năm tuổi.

Những công đoạn đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao và kinh nghiệm dày dạn thường được giao cho các nghệ nhân gạo cội, trong khi người trẻ được hướng dẫn thực hành ở các bước cơ bản hơn để rèn luyện kỹ năng. Quá trình truyền nghề chủ yếu diễn ra trong phạm vi gia đình, nơi mà kỹ thuật, bí quyết lẫn tinh thần yêu nghề được truyền lại qua từng thế hệ.

Chính mô hình “cha truyền con nối” ấy đã giúp nghề sừng Đô Hai giữ được hồn cốt truyền thống, đồng thời không ngừng phát triển cùng thời đại. Mỗi sản phẩm ra đời không chỉ là kết tinh của tay nghề điêu luyện, mà còn là sự nối dài của niềm tự hào và di sản văn hóa làng nghề Việt.

3. Các dòng sản phẩm nổi bật tại làng sừng mỹ nghệ Đô Hai

3.1. Đồ dùng hàng ngày: lược, trâm, bút, ly cốc

Những sản phẩm gắn liền với cuộc sống thường nhật như lược sừng của Đô Hai được đánh giá cao vì độ mềm mại, không gây tĩnh điện và giúp tóc trở nên bóng khỏe tự nhiên. Ngoài ra, các món như trâm cài, vòng tay, ly uống nước đều có thiết kế đẹp mắt, kiểu dáng đa dạng, giữ nguyên họa tiết cùng vân sừng tự nhiên hiếm thấy.

Các loại vòng tay được làm từ đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân làng sừng mỹ nghệ Đô Hai. (Nguồn: Sưu tầm)

Khi nhắc đến đồ dùng thủ công, sản phẩm làng sừng mỹ nghệ Đô Hai luôn được đánh giá cao nhờ phương pháp nung, ép cổ truyền và cách đánh bóng thủ công giữ lại màu sắc tự nhiên, tạo sự bền bỉ vượt trội. Những món đồ này không chỉ hữu ích cho sinh hoạt mà còn thích hợp để làm quà tặng nhờ vẻ đẹp và ý nghĩa đặc biệt.

3.2. Tác phẩm mỹ nghệ: tượng rồng, bộ 12 con giáp, tranh nghệ thuật

Bên cạnh sản phẩm dùng hàng ngày, nghệ nhân Đô Hai còn vận dụng tài nghệ chế tác nhiều tác phẩm như tượng hình rồng phượng, bộ 12 con giáp, tượng Tam Đa cùng các bức tranh nghệ thuật dân gian. Mỗi tác phẩm đều phản ánh trình độ thẩm mỹ cùng vốn hiểu biết sâu rộng về văn hóa truyền thống, tạo cảm xúc gần gũi với đời sống người Việt.

Các tác phẩm này vừa được yêu thích nhờ giá trị nghệ thuật vừa mang ý nghĩa phong thủy, gửi gắm mong ước bình an, hạnh phúc tốt đẹp. Nhiều gia đình còn lựa chọn trưng bày sản phẩm làng sừng mỹ nghệ Đô Hai trong không gian sống hoặc tại nơi làm việc như một cách thể hiện trân trọng những giá trị văn hóa lâu bền.

3.3. Sản phẩm xuất khẩu và chất lượng quốc tế

Không nhiều làng nghề trong nước đạt được năng lực xuất khẩu như làng sừng mỹ nghệ Đô Hai. Các sản phẩm nơi đây đã được lựa chọn xuất khẩu đi Liên Xô, Đông Âu, Trung Quốc, Cuba nhờ đáp ứng chặt chẽ các tiêu chuẩn về hình thức, an toàn sức khỏe cũng như tính thẩm mỹ.

Quy trình kiểm duyệt trước khi xuất khẩu được tiến hành nghiêm ngặt: từ kiểm tra độc tính, đến yêu cầu lớp đánh bóng an toàn cho người sử dụng, đồng thời đảm bảo tiêu chí nguồn gốc tự nhiên và không dùng hóa chất gây hại. Các nghệ nhân còn phải đáp ứng chứng chỉ kiểm định về sinh thái, góp phần giữ vững uy tín cho thương hiệu làng sừng mỹ nghệ Đô Hai trên thị trường quốc tế.

4. Trải nghiệm du lịch làng sừng mỹ nghệ Đô Hai năm 2025

4.1. Hướng dẫn di chuyển đến làng Đô Hai

Từ Hà Nội, du khách có thể dễ dàng đến làng sừng mỹ nghệ Đô Hai chỉ sau khoảng 1,5 – 2 giờ di chuyển. Hành trình khá thuận lợi với nhiều lựa chọn phương tiện như ô tô cá nhân, xe máy hoặc xe khách. Tuyến đường phổ biến nhất là Quốc lộ 1A hướng về Phủ Lý, sau đó tiếp tục đi theo biển chỉ dẫn về xã Bình Sơn – nơi làng nghề Đô Hai tọa lạc. Cung đường bằng phẳng, dễ đi và có nhiều đoạn rợp bóng cây, rất phù hợp cho chuyến trải nghiệm ngắn ngày.

Đối với du khách khởi hành từ các tỉnh phía Nam, bạn có thể đi theo tuyến Quốc lộ 10 đến địa phận xã Bình Sơn, sau đó hỏi đường hoặc tra bản đồ về làng Đô Hai. Nhờ hạ tầng giao thông được đầu tư đồng bộ, việc di chuyển đến làng nghề nay trở nên thuận tiện hơn bao giờ hết. Dù lựa chọn xe khách liên tỉnh, taxi hay phương tiện cá nhân, bạn đều có thể dễ dàng tiếp cận làng nghề mà không gặp trở ngại về đường sá.

4.2. Trải nghiệm tham quan và tương tác cùng nghệ nhân

Tới làng sừng mỹ nghệ Đô Hai, du khách được tận mắt quan sát quy trình chế tác thủ công, từ khâu chọn sừng, tạo hình tới bước hoàn thiện cuối cùng. Những ai yêu thích khám phá nghề truyền thống có thể tham gia workshop trải nghiệm, tự mình thực hiện một công đoạn nhỏ dưới sự hướng dẫn tỉ mỉ của nghệ nhân địa phương.

Quan sát quy trình chế tác sừng mỹ nghệ của nghệ nhân Đô Hai. (Nguồn: Báo Dân trí)

Trong không gian làng cổ, các cửa hàng giới thiệu hàng ngàn sản phẩm, từ những món đồ hàng ngày tới tác phẩm điêu khắc tinh tế. Du khách còn có dịp dạo thăm phòng trưng bày các vật phẩm sưu tầm lâu đời, lắng nghe những câu chuyện làng nghề đầy cảm hứng gắn liền với dấu ấn của từng dòng họ nghệ nhân, đem lại cảm giác gần gũi và chân thực.

4.3. Mua sắm sản phẩm sừng mỹ nghệ làm quà tặng

Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai đem tới lựa chọn đa dạng các món quà như lược sừng, trâm hoa, vòng tay, kẹp tóc, bộ cốc chén hay tượng 12 con giáp mini. Khách ưa thích mỹ nghệ có thể chọn mua tranh nghệ thuật nhỏ hoặc tượng trang trí tinh tế về làm kỷ niệm.

Để lựa được sản phẩm tốt, bạn nên ưu tiên món có sắc sáng đều, vân tự nhiên đẹp mắt, lớp đánh bóng nhẵn mịn. Khách du lịch nên trao đổi cùng nghệ nhân về quy trình chế tác và hướng dẫn bảo quản để đồ dùng giữ vẻ đẹp lâu dài. Giá các sản phẩm được niêm yết rõ ràng, khách hàng có thể thương lượng một cách lịch sự để có giá phù hợp.

5. Kinh nghiệm, lưu ý khi du lịch làng sừng mỹ nghệ Đô Hai 2025

Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai trở nên nhộn nhịp và rực rỡ nhất vào dịp giáp Tết Nguyên Đán, khi không khí làm việc khẩn trương lan tỏa khắp các ngõ làng. Đây là thời điểm nghệ nhân tất bật hoàn thiện những sản phẩm mới, còn du khách và các đoàn thương nhân thì tấp nập đến đặt hàng, chọn quà.

Ngoài mùa Tết, khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11 cũng được xem là lý tưởng để ghé thăm, khi tiết trời thu mát mẻ, nắng nhẹ rất thuận lợi cho việc khám phá không gian làng nghề và hòa mình vào các lễ hội truyền thống đặc sắc của vùng Hà Nam. Mùa xuân lại mang một vẻ đẹp khác, cảnh làng quê khoác lên sắc xanh tươi mới, người thợ hăng say bắt đầu những đơn hàng đầu tiên trong năm, mang theo tinh thần khởi đầu đầy hứng khởi.

Để chuyến thăm làng sừng mỹ nghệ Đô Hai trở nên trọn vẹn, du khách nên lưu ý giữ thái độ lịch sự và tôn trọng không gian làm việc của nghệ nhân. Trước khi chụp ảnh hay thử tham gia vào các công đoạn trong xưởng, hãy xin phép chủ nhà để tránh làm gián đoạn quá trình sản xuất. Khi mua hàng, nên thương lượng nhẹ nhàng, thân thiện để giữ gìn không khí cởi mở, vốn là nét đẹp đặc trưng của làng nghề truyền thống.

Trong khâu chọn mua sản phẩm, nên ưu tiên đến các điểm bán uy tín, chẳng hạn như cửa hàng của nghệ nhân được người dân địa phương giới thiệu. Với các mặt hàng có giá trị cao, đừng ngần ngại hỏi rõ quy trình chế tác, hướng dẫn bảo quản và giấy xác nhận nguồn gốc nếu cần, để đảm bảo chất lượng và quyền lợi khi mua sắm. Chính sự tôn trọng và tìm hiểu kỹ lưỡng này cũng là cách để du khách góp phần giữ gìn uy tín cho làng nghề Đô Hai.

Nếu có nhiều thời gian hơn, bạn có thể kết hợp chuyến đi Đô Hai với các điểm đến lân cận Hà Nam để hành trình thêm phong phú. Một lịch trình gợi ý là buổi sáng tham quan làng nghề, tìm hiểu quy trình chế tác và chọn mua quà lưu niệm. Buổi chiều ghé Sun World Ha Nam để vui chơi giải trí hoặc chùa Tam Chúc, quần thể Phật giáo nổi tiếng với kiến trúc đồ sộ và cảnh quan non nước hữu tình.

Kết hợp tham quan, vãn cảnh tại chùa Tam Chúc. (Nguồn: VnExpress)

Ngoài ra, du khách cũng có thể tham quan các di tích lịch sử ở Bình Lục, Thanh Liêm, hoặc khám phá những làng nghề truyền thống khác trong vùng để cảm nhận rõ hơn vẻ đẹp văn hóa và tinh thần lao động của người Hà Nam.

Làng sừng mỹ nghệ Đô Hai là nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa và nghệ thuật thủ công đặc sắc của Việt Nam. Một chuyến tham quan Đô Hai vào năm 2025 sẽ mang đến cho du khách cơ hội chiêm ngưỡng kỹ nghệ tài hoa của nghệ nhân, đồng thời góp phần lan tỏa, giữ gìn giá trị di sản làng nghề trên từng sản phẩm mang về.