1. Khám phá làng nghề gốm Quyết Thành: Nét đẹp thủ công xưa và nay
Khi đặt chân đến làng nghề gốm Quyết Thành, du khách sẽ lập tức cảm nhận được mùi thơm dịu nhẹ của đất nung quyện trong làn khói mỏng và tiếng xoay nhịp nhàng của bàn gốm vang lên từ các xưởng nhỏ ven đường. Không gian nơi đây dường như mang nhịp thở của thời gian, lưu giữ trọn vẹn giá trị thủ công truyền thống đã tồn tại gần nửa thiên niên kỷ, gắn liền với văn hóa bản địa đặc sắc mà hiếm nơi nào có được.
1.1. Vị trí và lịch sử hình thành của làng nghề gốm Quyết Thành
Làng nghề gốm Quyết Thành nằm bên cạnh dòng sông Đáy hiền hòa, thuộc phường Kim Bảng, tỉnh Ninh Bình, chỉ cách Phủ Lý khoảng 6 km về phía Tây Bắc. Vị trí này vừa thuận tiện cho việc di chuyển từ thủ đô Hà Nội, vừa rất phù hợp cho việc vận chuyển sản phẩm bằng đường sông.
Về thăm làng nghề gốm Quyết Thành tại phường Kim Bảng, tỉnh Ninh Bình. (Nguồn: Nông thôn mới - Dân Việt)
Làng gốm Quyết Thành, xưa kia có tên là Quế Quyển, được xem là một trong những cái nôi của nghề gốm truyền thống vùng Hà Nam. Theo lời truyền lại của các bậc cao niên, nghề gốm tại đây đã hình thành từ năm sáu trăm năm trước, khởi nguồn từ một vị tổ nghề từ nơi khác đến lập nghiệp đã truyền dạy kỹ thuật làm gốm cho dân làng.
Đến năm 1959, chính quyền địa phương đã thành lập Hợp tác xã gốm Quyết Thành với mục tiêu khôi phục và phát triển nghề truyền thống đang dần mai một. Thời điểm ấy, hoạt động làm gốm chủ yếu tập trung ở làng Hạ, trong khi người dân làng Thượng không còn đốt lò nung mà chuyển sang làm thuê cho các xưởng gốm làng Hạ để duy trì sinh kế.
Bước sang năm 1989, khi thị trấn Quế được chính thức thành lập, làng nghề có sự thay đổi về địa giới hành chính. Đinh Xá Thượng được tách ra thành làng Đanh Xá, thuộc xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng, còn làng Hạ được đổi tên thành làng Quyết Thành, lấy theo tên của hợp tác xã gốm nổi tiếng và trở thành một thôn trực thuộc thị trấn Quế.
Trải qua những biến động lịch sử và thay đổi địa danh, lửa nghề ở Quyết Thành vẫn không tắt. Từng lò gốm, từng lớp nghệ nhân vẫn tiếp nối nhau giữ gìn tinh hoa truyền thống, để đến nay, cái tên Quyết Thành không chỉ là một địa danh, mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ, sáng tạo và lòng tự hào nghề nghiệp của người dân nơi đây.
1.2. Giá trị văn hóa và truyền thống đặc sắc
Gốm Quyết Thành được người dân Hà Nam xem như niềm tự hào văn hóa của quê hương. Mỗi sản phẩm gốm không chỉ là vật dụng sinh hoạt quen thuộc, mà còn là tác phẩm chứa đựng tâm huyết, tình yêu nghề và lòng tôn kính với tổ tiên. Truyền thống “cha truyền con nối” vẫn được gìn giữ qua nhiều thế hệ, giúp kỹ nghệ gốm Quyết Thành luôn được bảo tồn và phát huy, vừa mang hơi thở xưa cũ vừa thích nghi với đời sống hiện đại.
Nét đặc trưng của gốm Quyết Thành nằm ở tay nghề truyền đời trong từng gia đình, nơi mỗi lò gốm là một “trường học” nhỏ, truyền lại kỹ năng, bí quyết và tinh thần lao động miệt mài. Mỗi sản phẩm ra đời không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn phản ánh bản sắc văn hóa vùng Hà Nam thể hiện qua sự kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật tạo hình, phong tục dân gian và tín ngưỡng truyền thống. Chính điều đó đã giúp làng nghề gốm Quyết Thành trở thành một phần không thể tách rời trong đời sống văn hóa cộng đồng.
1.3. Nét riêng biệt của gốm Quyết Thành so với các làng gốm khác
Các công đoạn sản xuất ở làng nghề gốm Quyết Thành vẫn trung thành với kỹ thuật cổ truyền. Đất sét sau khi khai thác về sẽ được để lộ thiên, hội tụ đủ khí âm dương và làm sạch, lọc bỏ tạp chất, trộn nước, luyện dẻo, nắn thành các con thoi rồi đưa tới khâu tạo hình, tạo cốt, tạo dáng sản phẩm. Đây được coi là khâu quan trọng đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm, sự khéo léo, tỉ mẩn.
Trong khâu này, người thợ gốm sử dụng lối “vuốt tay, be chạch”. Thông thường, công việc trên do người phụ nữ với bà tay mềm mại, mịn màng đảm nhiệm. Phương pháp tạo dáng cổ truyền này được thợ gốm thực hiện trên bàn xoay, có sự kết hợp đều đặn giữa tay chuốt và chân quay. Sau khi sản phẩm đã đạt tới độ cân đối, tròn đều thì sẽ được đưa ra phơi cho đủ nắng rồi cho vào lò nung.
Gốm phải trải qua 4 giấc đun là: sấy, ủ, ngâm và đốt, trong đó đốt được coi là khâu quyết định. Dựa vào kinh nghiệm của mình, người “thợ cả” có thể làm chủ được ngọn lửa trong toàn bộ quá trình đốt lò. Sau khi nung, lò được bịt hết các cửa, chờ 3 đến 4 ngày cho sản phẩm nguội dần rồi mới tiến hành ra lò và kiểm tra sản phẩm...
2. Lịch sử phát triển làng nghề gốm Quyết Thành qua các thời kỳ
Quá trình phát triển của làng gốm Quyết Thành là hành trình dài mang đậm dấu ấn của sự bền bỉ, sáng tạo và niềm tự hào nghề nghiệp được hun đúc qua nhiều thế hệ. Từ những ngày đầu lập nghiệp đầy gian khó cho đến thời kỳ hưng thịnh, mỗi giai đoạn phát triển của làng đều khắc sâu trong ký ức cộng đồng và kỹ nghệ của người thợ gốm. Những biến chuyển về kinh tế, xã hội hay địa giới hành chính không làm phai nhòa truyền thống, mà ngược lại, càng tô đậm tinh thần kiên định giữ nghề mà người dân Quyết Thành luôn trân trọng và tự hào gìn giữ.
2.1. Khởi nguồn và thăng trầm của làng nghề
Nghề gốm tại làng nghề gốm Quyết Thành xuất hiện từ thế kỷ XVI và đã trải qua nhiều thử thách của lịch sử. Trong một số giai đoạn, nhất là sau chiến tranh, số hộ gia đình làm gốm chỉ còn rất ít. Thế nhưng, nhờ sự bảo vệ và gìn giữ của những gia đình tâm huyết với nghề, giá trị truyền thống vẫn được duy trì, truyền lại cho các thế hệ trẻ.
Chính trong những giai đoạn gian khó nhất, các nghệ nhân làng gốm Quyết Thành lại càng thêm kiên định với nghề, coi đó không chỉ là kế sinh nhai mà còn là trách nhiệm gìn giữ di sản cha ông để lại. Niềm tự hào được tiếp nối ngọn lửa nghề truyền thống đã trở thành động lực lớn lao, giúp họ bền bỉ vượt qua thử thách và giữ cho lò gốm Quyết Thành luôn đỏ lửa suốt bao năm qua.
Nghề gốm Quyết Thành được gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ. (Nguồn: Nông thôn mới - Dân Việt)
2.2. Hợp tác xã gốm Quyết Thành và vai trò đổi mới (sau 1959)
Năm 1959 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử phát triển của làng gốm Quyết Thành với sự ra đời của Hợp tác xã gốm Quyết Thành. Sự kiện này đã mở ra một thời kỳ mới, khi sản xuất dần chuyển từ mô hình thủ công nhỏ lẻ trong gia đình sang quy mô tập thể có tổ chức, giúp nghề gốm phục hồi mạnh mẽ sau giai đoạn khó khăn và từng bước phát triển ổn định.
Hợp tác xã không chỉ đóng vai trò là nơi tạo việc làm cho hàng trăm lao động địa phương, mà còn trở thành trung tâm duy trì và phát huy kỹ nghệ cổ truyền. Dưới sự gắn kết của cộng đồng và tinh thần đoàn kết của người thợ, làng nghề gốm Quyết Thành đã nhanh chóng khẳng định vị thế của mình trên bản đồ làng nghề Việt Nam. Từ đây, uy tín và danh tiếng của sản phẩm gốm Quyết Thành lan tỏa ra nhiều vùng miền trong cả nước, trở thành niềm tự hào chung của người dân Hà Nam.
2.3. Các dấu ấn công nhận: Làng Văn hóa, Làng nghề truyền thống.
Những nỗ lực không ngừng của người dân làng nghề gốm Quyết Thành trong việc gìn giữ và phát triển nghề truyền thống đã được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu và mốc son đáng tự hào. Đến năm 1999, làng được công nhận là “Làng văn hóa”, ghi dấu sự phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của nghề gốm trong đời sống tinh thần của địa phương.
Bước sang năm 2004, UBND tỉnh Hà Nam chính thức trao tặng danh hiệu “Làng nghề truyền thống” cho Quyết Thành. Sự công nhận này không chỉ mang ý nghĩa biểu dương, mà còn mở ra cơ hội mới trong công tác đầu tư, bảo tồn và quảng bá du lịch làng nghề, giúp gốm Quyết Thành ngày càng được nhiều người biết đến.
Đặc biệt, năm 2010 đánh dấu bước tiến quan trọng khi sản phẩm “Gốm son mỹ nghệ Quyết Thành” được Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Hà Nam cấp chứng nhận thương hiệu. Đây là minh chứng rõ ràng cho chất lượng, giá trị nghệ thuật và uy tín thương mại của sản phẩm do chính bàn tay tài hoa của các nghệ nhân Quyết Thành tạo nên. Những danh hiệu ấy không chỉ là phần thưởng cho quá khứ, mà còn là nguồn động viên lớn lao giúp làng nghề tiếp tục phát huy bản sắc và vươn mình trong thời đại mới.
3. Trải nghiệm từng công đoạn trong quy trình sản xuất gốm Quyết Thành
Khi ghé thăm làng nghề gốm Quyết Thành, bạn sẽ có dịp tận mắt chứng kiến và có thể cùng tham gia vào các bước tạo nên sản phẩm gốm dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân làng nghề. Mỗi công đoạn giữ lại những bí quyết riêng, truyền qua nhiều đời để tạo thành nét riêng biệt của gốm Quyết Thành.
3.1. Nguyên liệu đất sét vàng đặc biệt
Khác với những làng nghề phải mua đất sét từ nơi khác, gốm của làng Quyết Thành được làm từ đất sét được khai thác tại mỏ trong vùng. Lớp tài nguyên quý giá này nằm ngay dưới lớp đất thịt dày khoảng 50cm trên những đồng lúa ngay làng bên.
Ông Nguyễn Đức Phú, một nghệ nhân làng gốm, chủ xưởng gốm Phú Thỏa chia sẻ, đất sét nguyên liệu thường được tinh chế rất kỹ, thanh lọc hết các tạp chất trong đất để tạo thành bột đất rất mịn. Do đó, sản phẩm ra mịn, bóng, cầm vào rất mát tay.
Nguồn đất sét ở Quyết Thành có màu nâu vàng trước khi được tạo hình. Khi phôi gốm khô sẽ có ánh vàng tươi và khi nung lên sẽ cho ra nâu ánh vàng với chất lượng bền và không thấm nước đặc trưng của sản phẩm nơi đây.
3.2. Các bước thủ công làm nên sản phẩm
Quy trình sản xuất bắt đầu bằng việc đất sét được để lộ thiên, hội tụ đủ khí âm dương, sau đó làm sạch, nghiền nhuyễn đến khi đất đạt độ mịn cần thiết. Người thợ sẽ dùng bàn xoay truyền thống kết hợp cùng đôi bàn tay khéo léo tạo ra từng dáng gốm cân đối và hài hòa.
Với những sản phẩm yêu cầu cao, nghệ nhân còn trang trí thủ công bằng các kỹ thuật chạm chìm hoặc đắp nổi lên mặt gốm để tạo hoa văn. Sản phẩm sau cùng được phơi khô tự nhiên rồi nung bằng củi liên tục trong 18 ngày, trong đó có 10 ngày giữ lửa đỏ để sản phẩm đạt độ bền cũng như màu sắc chuẩn mực. Sản phẩm sau khi ra lò sẽ được làm sạch, đánh giấy ráp và hoàn thiện theo từng mẫu thiết kế chuyên biệt. Khi tham quan, bạn hoàn toàn có thể thử trải nghiệm từng công đoạn hấp dẫn này ngay tại làng nghề gốm Quyết Thành.
Quy trình sản xuất gốm Quyết Thành hoàn toàn bằng phương pháp thủ công. (Nguồn: Sưu tầm)
4. Giá trị nghệ thuật và tính ứng dụng của gốm Quyết Thành
Sản phẩm của làng nghề gốm Quyết Thành không chỉ mang giá trị nghệ thuật cao, mà còn thể hiện rõ tính ứng dụng linh hoạt trong đời sống hiện đại. Mỗi tác phẩm là sự hòa quyện tinh tế giữa phong cách truyền thống nền nã và tư duy sáng tạo mới mẻ, tạo nên nét riêng khó trộn lẫn. Nhờ vậy, gốm Quyết Thành vừa giữ được hồn cốt xưa cũ của làng nghề, vừa đáp ứng thị hiếu thẩm mỹ và nhu cầu sử dụng đa dạng của người tiêu dùng ngày nay.
4.1. Các dòng sản phẩm tiêu biểu năm 2025
Tại làng nghề gốm Quyết Thành, các sản phẩm truyền thống như bình rượu, chum, lọ, chậu cảnh, ấm trà, chén bát, tượng linh vật và vật phẩm thờ cúng vẫn được sản xuất đều đặn, lưu giữ nét cổ điển được nhiều người ưa chuộng nhờ sự bền đẹp và giá trị tâm linh sâu sắc.
Bên cạnh đó, nghệ nhân trong làng cũng phát triển thêm các dòng sản phẩm hiện đại phù hợp với xu thế như gốm trang trí nội thất, quà lưu niệm và mặt hàng mỹ nghệ cao cấp phục vụ xuất khẩu. Điều này giúp làng nghề gốm Quyết Thành từng bước khẳng định vị trí trong không gian du lịch văn hóa cũng như nâng cao thương hiệu.
4.2. Kỹ thuật tạo hình và nghệ thuật trang trí độc đáo
Nghệ nhân của làng nghề gốm Quyết Thành chủ yếu sử dụng kỹ thuật quay bàn xoay truyền thống, mỗi vòng xoay là một lần thể hiện sự chính xác và khéo léo của đôi bàn tay. Nhờ chăm chút từng chi tiết, sản phẩm gốm ở đây có tỷ lệ hài hòa, bắt mắt với phong cách thủ công rõ rệt.
Không chỉ dừng lại ở kỹ thuật tạo hình, các nghệ nhân còn khéo léo thực hiện trang trí chạm chìm, đắp nổi bằng tay, tạo ra những hoa văn tinh tế nhưng vẫn giữ được nét tối giản mộc mạc vốn có. Phần lớn các sản phẩm tại làng nghề gốm Quyết Thành không sử dụng men công nghiệp. Nhờ đó, sản phẩm vẫn giữ nguyên được màu son tự nhiên, bóng nhẹ mà không mất đi vẻ mộc truyền thống.
Các sản phẩm gốm Quyết Thành được nhân chạm khắc, trang trí tỉ mỉ, chi tiết. (Nguồn: Sưu tầm)
4.3. Màu sắc và độ bền làm nên "thương hiệu" gốm Quyết Thành
Trải qua quy trình nung truyền thống công phu, sản phẩm gốm Quyết Thành mang vẻ đẹp mộc mạc nhưng đầy cuốn hút. Mỗi món đồ sau khi ra lò đều sở hữu màu sắc tự nhiên đặc trưng như nâu son trầm ấm hoặc vàng nhạt thanh khiết, cùng độ bóng nhẹ được tạo nên hoàn toàn từ quá trình nung thủ công, không sử dụng bất kỳ hóa chất hay men công nghiệp nào.
Về chất lượng, gốm Quyết Thành được giới chuyên môn và người tiêu dùng đánh giá cao nhờ độ bền chắc, khả năng chịu nhiệt và chống thấm nước vượt trội. Những sản phẩm quen thuộc như bình rượu, ấm trà hay chum đựng thực phẩm không chỉ bền đẹp mà còn giữ nguyên hương vị tự nhiên của đồ uống bên trong, đem lại trải nghiệm tinh tế cho người sử dụng.
Chính nhờ những ưu điểm ấy, gốm Quyết Thành đã vươn ra thị trường quốc tế, được nhiều quốc gia tin dùng và nhập khẩu, góp phần nâng tầm thương hiệu làng nghề Việt trên bản đồ thủ công mỹ nghệ thế giới.
5. Hướng dẫn di chuyển và trải nghiệm du lịch làng nghề gốm Quyết Thành 2025
Vị trí thuận tiện, nhiều hoạt động trải nghiệm hấp dẫn đã giúp làng nghề gốm Quyết Thành trở thành điểm đến được nhiều người yêu thích khi muốn tìm hiểu văn hóa truyền thống Việt Nam. Dưới đây là một số chia sẻ để chuyến đi của bạn thêm trọn vẹn.
5.1. Di chuyển từ Hà Nội/Hồ Chí Minh đến gốm Quyết Thành
Từ Hà Nội, du khách có thể dễ dàng đến làng nghề gốm Quyết Thành bằng cách đi theo quốc lộ 1A hướng về phía Nam, qua Phủ Lý, sau đó rẽ theo đường hướng Tây Bắc khoảng 6 km là tới nơi. Tuyến đường khá bằng phẳng, giao thông thuận lợi, thời gian di chuyển bằng ô tô chỉ từ 1,5 đến 2 giờ, rất thích hợp cho chuyến đi trong ngày.
Đối với du khách xuất phát từ TP.HCM hoặc các tỉnh xa, lựa chọn thuận tiện nhất là bay ra Hà Nội, sau đó tiếp tục hành trình theo lộ trình trên. Tùy vào ngân sách và thời gian của mỗi người, bạn có thể chọn xe riêng, taxi hoặc xe khách để di chuyển, đảm bảo chuyến đi đến làng gốm Quyết Thành vừa thuận lợi, thoải mái, vừa có thêm cơ hội chiêm ngưỡng khung cảnh yên bình của vùng đồng bằng Bắc Bộ trên suốt hành trình.
5.2. Lịch trình tham quan, trải nghiệm chế tác gốm thủ công
Chuyến tham quan nửa ngày tại làng nghề gốm Quyết Thành có thể bắt đầu bằng việc khám phá các xưởng gốm truyền thống, lắng nghe nghệ nhân kể về quá trình làm gốm cũng như lịch sử phát triển của làng nghề. Đặc biệt, bạn sẽ được tự tay nhào nặn đất, tạo hình và trang trí sản phẩm dưới sự hướng dẫn tận tình của thợ gốm.
Ghé thăm làng gốm Quyết Thành và lắng nghe câu chuyện của các nghệ nhân. (Nguồn: Nông thôn mới - Dân Việt)
Nếu dành thời gian thăm quan cả ngày, bạn có thể đi dạo quanh làng, chụp ảnh, cảm nhận sự yên bình của không gian truyền thống cũng như tìm hiểu cuộc sống thường nhật của người dân địa phương. Khi kết thúc chuyến đi, bạn đừng quên lựa chọn vài món quà gốm tinh tế để làm quà tặng hoặc kỷ niệm trải nghiệm độc đáo tại làng nghề gốm Quyết Thành.
5.3. Gợi ý kết hợp tham quan các điểm du lịch nổi bật lân cận tại Hà Nam
Để chuyến đi thêm phần thú vị, bạn hãy kết hợp ghé thăm làng nghề gốm Quyết Thành với các điểm đến nổi tiếng khác ở Hà Nam như danh thắng Núi Đọi với cảnh đẹp núi non, chùa Bà Đanh linh thiêng và động Tam Giáo đầy huyền bí. Tất cả đều chỉ cách làng nghề từ 5 đến 10 km nên rất dễ di chuyển.
Ngoài ra, bạn có thể thêm vào lịch trình các hoạt động vui chơi tại khu nghỉ dưỡng, giải trí Sun World Ha Nam, tạo nên một hành trình kết nối giữa văn hóa truyền thống, tâm linh và không khí giải trí hiện đại. Sự kết hợp này chắc chắn giúp chuyến du lịch của bạn nhiều màu sắc và trải nghiệm đáng nhớ.
Làng nghề gốm Quyết Thành là nơi hội tụ tinh hoa nghề thủ công truyền thống của Việt Nam, lưu giữ nguyên vẹn những giá trị văn hóa, kỹ thuật và nghệ thuật qua hàng trăm năm. Tham quan và trải nghiệm thực tế tại làng nghề là cơ hội để mỗi người góp phần bảo tồn, lan tỏa tình yêu với di sản quê hương. Bạn hãy tới khám phá làng nghề gốm Quyết Thành và cảm nhận ý nghĩa sâu sắc trong năm 2025.
