1. Đôi nét về từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Khi vừa dừng chân trước cổng từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, du khách có cảm giác như đang tìm về một thời vang bóng của nền giáo dục truyền thống Việt Nam. Không gian nơi đây lưu giữ những giá trị lịch sử lớn lao, đồng thời phản chiếu tài năng và nhân cách của một người con ưu tú mà đất nước từng tự hào.
1.1. Vị trí và lịch sử hình thành từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến.
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến nằm ở xã Bình An, tỉnh Ninh Bình, xưa vốn thuộc làng Yên Đổ. Địa điểm này gắn với hành trình sống và sáng tác của đại thi hào Nguyễn Khuyến, một biểu tượng lớn trong đời sống văn hóa dân tộc.
Ngôi nhà cổ là nơi Nguyễn Khuyến sinh hoạt trong những năm tháng dạy học, làm thơ, cũng như thời gian sau khi ông lui về quê nhà. Dù sinh ở Nam Định, ông đã trưởng thành và để lại dấu ấn đậm nét tại quê cha Yên Đổ. Chính tại nơi đây, ông đã dạy dỗ nhiều trò giỏi, sáng tác những áng thơ làm giàu thêm kho tàng văn học nước nhà. Được gìn giữ qua nhiều thế hệ, ngôi nhà hiện là từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến với dáng vẻ trang nghiêm.
Ngôi làng gắn với hành trình sống và sáng tác của đại thi hào Nguyễn Khuyến. (Nguồn: Sưu tầm)
1.2. Giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt của di tích.
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến mang ý nghĩa sâu sắc với vai trò là không gian thờ tự và lưu giữ nhiều hiện vật, tài liệu, câu đối, hoành phi gắn liền với cuộc đời, sự nghiệp khoa bảng của ông. Những kỷ vật ấy giúp người đến đây hình dung rõ nét không khí học thuật cùng truyền thống của đồng bằng Bắc Bộ vào giai đoạn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến mang nhiều giá trị lịch sử và văn hoá. (Nguồn: Sưu tầm)
Nơi đây là điểm tựa cho tinh thần hiếu học, đề cao đạo lý với những lời dạy sâu sắc như "Trước khi học chữ phải học đạo làm người". Giá trị mà di tích mang lại lan tỏa từ thời kỳ của cụ Nguyễn Khuyến cho tới các thế hệ hiện tại, tạo động lực gìn giữ tinh thần tri thức và truyền thống tốt đẹp cho quê hương và cả nước.
1.3. Công nhận di tích lịch sử quốc gia năm 1991.
Năm 1991, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã chính thức đưa từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến vào danh mục Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia. Sự ghi nhận này thể hiện sự trân trọng mà Nhà nước dành cho di sản quý báu của dân tộc.
Với sự công nhận này, từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến được bảo vệ nghiêm ngặt hơn, đồng thời trở thành trung tâm giáo dục truyền thống, phát huy vai trò trong các hoạt động du lịch tâm linh, lịch sử của vùng. Đây cũng là điểm đến lý tưởng cho mọi người muốn tìm hiểu và thấm nhuần giá trị văn hóa dân gian.
2. Kiến trúc và không gian đặc sắc của từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Nét trang nghiêm, cổ kính của từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến lan tỏa từ từng chi tiết nhỏ, tạo ấn tượng mạnh mẽ từ phút đầu đặt chân tới. Không gian nơi đây chứa chan câu chuyện lịch sử cùng những giá trị tinh thần được truyền lại cho bao thế hệ.
2.1. Dấu ấn kiến trúc Bắc Bộ truyền thống.
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến mang dáng dấp điển hình của kiến trúc truyền thống vùng đồng bằng Bắc Bộ. Toàn bộ công trình được xây dựng công phu với cổng gạch nhỏ cổ kính, nhà đại tế gồm 7 gian, phía trong là hậu cung trang nghiêm. Các cột lim to vững chãi, vì kèo giá chiêng chắc chắn, sân lát gạch đỏ truyền thống và mái ngói âm dương tạo nên vẻ đẹp vừa mộc mạc vừa uy nghi.
Từ đường mang dấu ấn kiến trúc Bắc Bộ truyền thống. (Nguồn: Sưu tầm)
Cổng chính nổi bật với dòng chữ "Môn Tử Môn" như nhấn mạnh truyền thống giáo dục. Từ cổng vào, 9 bậc thềm đá tượng trưng cho chí hướng vươn lên trong con đường khoa bảng, còn các gian nhà xếp thẳng hàng như biểu hiện cho nhân cách ngay thẳng, liêm khiết của bậc nho sĩ. Không chỉ đẹp ở hình thức, từ đường còn gửi gắm những triết lý sống và giá trị giáo dục sâu sắc.
Không gian sân vườn được lát gạch đỏ, rợp bóng cây xanh, mang lại cảm giác gần gũi và thanh bình. Ba gốc nhãn tiến vua hàng trăm năm tuổi vẫn sừng sững trong sân, tượng trưng cho “Tam nguyên Yên Đổ” – niềm tự hào về truyền thống học vấn vang dội đất Bắc.
Không gian sân vườn từ đường mang lại cảm giác gần gũi, thanh bình. (Nguồn: Sưu tầm)
2.2. Các hiện vật, di vật quý hiếm lưu giữ trong từ đường.
Bước vào trong từ đường, du khách có thể chiêm ngưỡng nhiều hiện vật gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Những hòm sách, ống quyển dùng trong thời kỳ khoa cử phong kiến được bảo tồn nguyên vẹn, gợi nhớ về một thời đèn sách miệt mài.
Đặc biệt, tấm biển "Ân tứ vinh quy", "Nhị giáp tiến sĩ" do vua Tự Đức trao tặng và chiếc áo triều phục quan ngự sử của Nguyễn Khuyến hiện vẫn được bảo quản cẩn thận. Những di vật này giúp khắc họa rõ nét vị trí và tài năng xuất chúng của ông trong xã hội lúc bấy giờ.
Mộ bia đá khắc bài thơ “Thu điếu” bằng ba thứ tiếng. (Nguồn: Sưu tầm)
2.3. Không gian tưởng niệm, tiếp nối tinh thần tri thức.
Ngày nay, từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến không chỉ là nơi thờ tự mà còn là điểm đến văn hóa – giáo dục quan trọng. Nơi đây thường xuyên tổ chức lễ giỗ, lễ tưởng niệm, hội thảo và các buổi tọa đàm về văn học, lịch sử, giúp lan tỏa tinh thần hiếu học, nhân cách cao đẹp và tình yêu quê hương đất nước.
Rất nhiều đoàn học sinh, sinh viên tới đây để học tập, tìm hiểu về văn hóa truyền thống. Qua những buổi tham quan, thế hệ trẻ có cơ hội cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị tri thức, đạo đức và tinh thần nhân văn mà cụ Nguyễn Khuyến để lại.
Vào mỗi mùa thi, sĩ tử khắp nơi lại tụ họp về đây dâng hương kính cụ. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Thời điểm tham quan lý tưởng và lễ hội, sự kiện tại từ đường
Thời điểm lý tưởng nhất để tham quan từ đường là vào dịp lễ hội tưởng niệm ngày sinh (tháng 2 âm lịch) và ngày mất (tháng 11 dương lịch) của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Lúc này diễn ra lễ hội truyền thống cùng các chương trình "về nguồn" cho học sinh, sinh viên với không khí trang trọng và giàu ý nghĩa.
Đặc biệt, ngoài lễ tưởng niệm thường niên, nơi đây còn tổ chức các hội thảo chuyên đề về "Tam nguyên Yên Đổ", hoạt động trình diễn thơ ca, nhạc cổ truyền hấp dẫn. Những dịp ấy không chỉ khơi dậy tình yêu văn hóa mà còn tạo điều kiện cho du khách giao lưu, hiểu sâu về di sản.
Ao thu bốn mùa toả ngát hương sen. (Nguồn: Sưu tầm)
Du khách nên theo dõi lịch hoạt động của di tích để tham gia vào các sự kiện đặc biệt này. Các hoạt động thường có sự góp mặt của nhà nghiên cứu, giáo viên, học sinh làm tăng thêm không khí học thuật và gắn kết cộng đồng.
Khi tới từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, du khách hãy lựa chọn trang phục kín đáo, lịch sự nhằm thể hiện sự kính trọng với không gian linh thiêng. Nên tránh mặc trang phục ngắn, hở; thay vào đó các loại áo sơ mi, váy dài hay áo dài rất phù hợp.
Ngõ trúc quanh co mà nhà thơ khắc hoạ trong bài “Thu điếu”. (Nguồn: Sưu tầm)
Trong quá trình tham quan cần giữ trật tự, không ảnh hưởng tới không gian yên lặng nơi thờ tự. Tuyệt đối không tự ý chạm tay vào hiện vật quý giá, đảm bảo vệ sinh chung trong khuôn viên di tích. Khi chụp ảnh, hãy thực hiện một cách tôn nghiêm.
Ngoài ra, du khách nên tìm hiểu phong tục địa phương về cách dâng hương, cúi chào hay xin phép khi chụp hình trong không gian thờ tự. Sự thận trọng và ý nhị này không chỉ giúp chuyến đi ý nghĩa hơn mà còn góp phần bảo vệ giá trị linh thiêng của từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến.
4. Kết hợp trải nghiệm du lịch gần từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Khám phá từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến còn thêm phần thú vị khi du khách kết hợp thăm các địa điểm lân cận với nhiều nét văn hóa – lịch sử đặc sắc, làm cho chuyến đi thêm trọn vẹn và nhiều màu sắc.
Từ đường Nguyễn Khuyến mang nét lịch sử - văn hoá đặc sắc. (Nguồn: Sưu tầm)
Một ngày trải nghiệm bắt đầu từ sáng với chuyến thăm từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, kết hợp tham dự các chương trình giao lưu, hoạt động ngoại khóa diễn ra tại di tích. Dành khoảng 2 tiếng thăm quan, nghe giới thiệu và tìm hiểu hiện vật, du khách sẽ cảm nhận đầy đủ không khí trang nghiêm cùng giá trị truyền thống nơi đây.
Buổi trưa, thực đơn nên thử là các món ăn đặc trưng như cá kho làng Vũ Đại hay bánh cuốn Phủ Lý tại các quán địa phương, mang lại trải nghiệm trọn vẹn về văn hóa ẩm thực vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Chiều đến, tiếp tục hành trình ghé nhà thờ Sở Kiện hoặc chùa Bà Đanh và thăm thêm làng nghề truyền thống nếu thời gian cho phép. Lịch trình xen kẽ yếu tố học thuật với khám phá văn hóa địa phương, giúp chuyến đi trở thành kỷ niệm khó quên.
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến không chỉ là di tích lịch sử quốc gia mà còn là nguồn cảm hứng về truyền thống học tập và nhân cách cao đẹp. Hãy lên kế hoạch tham quan để cảm nhận trọn vẹn giá trị văn hóa và tinh thần tri thức nơi đây!
