1. Lịch sử hình thành Thành Nhà Hồ qua các thời kỳ

Câu chuyện về Thành Nhà Hồ gắn liền với một trong những giai đoạn biến động nhất trong lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIV, đầu thế kỷ XV. Từ bối cảnh ra đời đến những dấu mốc quan trọng, di sản này mang trong mình những giá trị văn hóa lịch sử được cả thế giới công nhận.

1.1. Bối cảnh ra đời và vai trò lịch sử của Thành Nhà Hồ

Thành Nhà Hồ ra đời trong bối cảnh xã hội cuối triều Trần đầy biến động và thách thức. Hồ Quý Ly - tể tướng cuối triều Trần và là người đứng sau sự xây dựng tòa thành này. Ông đã nhìn thấy sự cần thiết phải có một trung tâm quyền lực mới. Vào mùa xuân năm 1397 (năm Đinh Sửu), ông quyết định dời đô từ Thăng Long về vùng đất Tây Đô, nay có tên chính là xã Tây Đô, Thanh Hóa.

Thành Nhà Hồ với niên đại hơn 600 năm. (Nguồn: Sưu tầm)

Quyết định này không chỉ xuất phát từ yếu tố quân sự mà còn thể hiện tầm nhìn cải cách và củng cố quyền lực của Hồ Quý Ly. Vị trí Tây Đô được lựa chọn dựa trên lợi thế địa lý đặc biệt - nằm ở trung tâm đất nước, có núi non bao bọc, sông nước bao quanh, thuận lợi cho việc phòng thủ và phát triển kinh tế. Thành Nhà Hồ trở thành biểu tượng quyền lực mới, nơi tập trung các chức năng chính trị, quân sự, kinh tế và văn hóa quan trọng.

1.2. Những dấu mốc quan trọng gắn liền với triều Hồ và các giai đoạn sau

Tốc độ xây dựng Thành Nhà Hồ thực sự ấn tượng khi toàn bộ công trình được hoàn thành "thần tốc" chỉ trong khoảng 3 tháng. Sau đó thành được tiếp tục hoàn thiện cho tới năm 1402. Điều này cho thấy sự huy động lớn về nhân lực, vật lực và trình độ tổ chức cao của thời bấy giờ. Ba năm sau, vào năm 1400, Hồ Quý Ly chính thức lên ngôi hoàng đế, lập nên nhà Hồ và lấy Thành Nhà Hồ làm kinh đô. Đồng thời, ông cải tên nước thành Đại Ngu, đánh dấu sự khởi đầu của một triều đại mới.

Giai đoạn 1400-1407 là thời kỳ Thành Nhà Hồ thực sự phát huy vai trò làm kinh đô của nước Đại Ngu. Tuy nhiên, cuộc xâm lược của quân Minh năm 1407 đã chấm dứt triều đại ngắn ngủi này. Sau thất bại trước quân Minh, Thành Nhà Hồ bị chiếm đóng và dần mất đi vai trò trung tâm chính trị. Qua các thời kỳ tiếp theo, nhiều công trình phụ trợ bị phá hủy, nhưng kiến trúc đá chính vẫn trường tồn với thời gian. Thành trở thành minh chứng sống động cho một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Đại Việt.

1.3. Ý nghĩa văn hóa – lịch sử tiêu biểu giúp Thành Nhà Hồ được UNESCO công nhận

Ngày 27/6/2011 đánh dấu cột mốc quan trọng khi Thành Nhà Hồ chính thức được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa thế giới theo nhiều tiêu chí nghiêm ngặt. Kiến trúc Thành Nhà Hồ thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống văn hóa Việt Nam và những ảnh hưởng từ các nền văn minh lân cận.

Toàn cảnh Thành Nhà Hồ nhìn từ trên cao. (Nguồn: Sưu tầm)

Thành Nhà Hồ là ví dụ nổi bật về kiến trúc hoàng thành và pháo đài quân sự, biểu tượng quyền lực hoàng gia phương Đông. Đồng thời, di sản này thể hiện trình độ kỹ thuật xây dựng ưu việt của người Việt thời trung đại với kỹ thuật ghép đá không dùng vữa độc đáo. Giá trị di sản của Thành Nhà Hồ còn gắn với nghệ thuật tổ chức không gian, quy hoạch đô thị và việc tiếp nhận, sáng tạo các yếu tố phong thủy, tạo nên quần thể kiến trúc bền vững đặc sắc mà ít nơi nào trên thế giới có được.

2. Kiến trúc độc đáo của Thành Nhà Hồ

Kiến trúc Thành Nhà Hồ chính là kỳ quan kiến trúc đá duy nhất còn lại ở Đông Nam Á và là một trong rất ít thành lũy đá trên thế giới vẫn bảo tồn được đến nay. Với kỹ thuật xây dựng không dùng vữa cùng cấu trúc phòng thủ ba vòng, di sản này khiến cả những chuyên gia hiện đại cũng phải kinh ngạc.

2.1. Hé lộ “công nghệ” xây dựng đá kỳ vĩ

Hơn 600 năm trôi qua, Thành Nhà Hồ vẫn đứng vững với những khối đá nặng hàng chục tấn ghép khít mà không cần vữa. Bí quyết xây dựng được hé lộ trong sách “Thành Nhà Hồ và những câu chuyện xây thành đắp lũy” của Phạm Văn Chấy: để tạo các vòm cổng uy nghi, thợ thủ công đã chế tác đá theo hình múi cam, hình thang, hình tứ giác. Họ làm mẫu bằng giấy hoặc cót để thử ghép, sau đó mới đục đẽo chính xác và xếp đá lên phần cốt đất, cát, sỏi, cuối cùng mới dỡ cốt ra.

Các kiến trúc đá độc đáo được phát hiện tại Thành Nhà Hồ. (Nguồn: Sưu tầm)

Nguồn đá được khai thác từ các dãy núi gần đó với cấu trúc tự nhiên như từng lớp gạch xếp chồng. Việc khai thác hoàn toàn thủ công, tránh để lại vết nứt. Chính kỹ thuật tinh xảo này đã tạo nên công trình bền vững, thể hiện trí tuệ và sự sáng tạo vượt bậc của cha ông ta.

2.2. Cấu trúc ba vòng thành: Thành nội, La thành, Hào thành

Thành Nhà Hồ được quy hoạch theo mô hình phòng thủ ba lớp, vừa kiên cố vừa gắn với địa hình tự nhiên.

Thành nội có dạng hình chữ nhật với chiều Bắc – Nam dài 870,5m và Đông – Tây 883,5m. Bốn cổng thành (Nam, Bắc, Đông, Tây) đều được xây kiểu vòm cuốn bằng những phiến đá nặng hàng chục tấn, ghép khít mà không cần vữa. Sau hơn 600 năm, nhiều cổng vẫn còn nguyên vẹn, tiêu biểu là cổng Nam – biểu tượng của kỹ nghệ kiến trúc đá Việt Nam thời trung đại.

Sơ đồ tham quan di tích lịch sử Thành Nhà Hồ. (Nguồn: Sưu tầm)

Hào thành bao quanh phía ngoài, rộng hơn 90m, sâu 6,5m, đáy lót bằng đá hộc và đá dăm để giữ kết cấu vững chắc.

La thành là lớp tường đất cao khoảng 6m, rộng 9,2m, mặt ngoài dựng đứng, bên trong thoai thoải, một số đoạn được gia cố bằng sỏi. La thành tận dụng địa hình tự nhiên, vừa tăng khả năng phòng thủ, vừa góp phần chống lũ lụt.

3. Vị trí và cách di chuyển đến Thành Nhà Hồ

Di chuyển đến Thành Nhà Hồ khá thuận tiện nhờ vị trí giao thông phát triển. Thành nằm tại xã Vĩnh Tiến và Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc (nay là xã Tây Đô), Thanh Hóa, cách TP Thanh Hóa cũ khoảng 45km về phía Tây Bắc và cách Hà Nội khoảng 150km về phía Nam.

Du khách từ Hà Nội có thể lựa chọn nhiều phương tiện di chuyển. Tàu hỏa là lựa chọn thoải mái với chuyến tàu từ ga Hà Nội đến ga Thanh Hóa, thời gian di chuyển khoảng 4 tiếng. Xe khách là phương tiện phổ biến khác, khởi hành từ các bến xe Giáp Bát, Mỹ Đình với giá vé khoảng 150.000-200.000 VNĐ/người. Đối với những ai có phương tiện cá nhân, lộ trình qua quốc lộ 1A rồi rẽ vào quốc lộ 45 khá thuận lợi với cảnh quan nông thôn đẹp mắt dọc đường. Từ TP Thanh Hóa, du khách tiếp tục di chuyển bằng taxi, xe ôm hoặc thuê xe máy để đến Thành Nhà Hồ. Đoạn đường này đi qua nhiều làng quê yên bình với ruộng lúa xanh mướt và những dãy núi non hùng vĩ. Bảng chỉ dẫn rõ ràng giúp việc tìm đường trở nên dễ dàng, đặc biệt khi đến gần trung tâm Vĩnh Lộc.

4. Kinh nghiệm tham quan Thành Nhà Hồ

4.1. Thời điểm lý tưởng để tham quan

Thời tiết Thanh Hóa có những đặc điểm riêng khiến việc lựa chọn thời điểm tham quan Thành Nhà Hồ trở nên quan trọng. Khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 4 được xem là lý tưởng nhất với thời tiết mát mẻ, ít mưa và độ ẩm vừa phải. Đây cũng là lúc cây cối xanh tốt, hoa lá đầy màu sắc tạo nên khung cảnh thiên nhiên hữu tình bao quanh khu di sản.

Khung cảnh hoàng hôn tại Thành Nhà Hồ. (Nguồn: Sưu tầm)

Giai đoạn từ tháng 8 đến tháng 10 cũng rất thích hợp, đặc biệt là mùa lúa vàng tạo nên cảnh quan nông thôn tuyệt đẹp xung quanh Thành Nhà Hồ. Những cánh đồng lúa chín vàng óng dưới ánh nắng chiều tạo ra khung cảnh nên thơ, lý tưởng cho những bức ảnh kỷ niệm. Bạn cũng nên lưu ý khi lựa chọn thời gian ghé thăm Thành Nhà Hồ vào thời điểm mùa hè cao điểm từ tháng 6-7 khi nhiệt độ có thể lên tới 38-40 độ C.

4.2. Chi phí và thời gian tham quan

Giá vé tham quan Thành Nhà Hồ hiện tại có giá 40.000 VNĐ cho người lớn, trong khi trẻ em cao dưới 1m2 được miễn phí. Vé bao gồm quyền tham quan toàn bộ khu di tích và tài liệu hướng dẫn cơ bản.

Thời gian tham quan Thành Nhà Hồ thường từ 1-2 tiếng cho khu vực thành chính, bao gồm cả việc nghe giải thích về lịch sử, kiến trúc và tham quan khu lưu niệm. Ngoài ra cũng có các tour tham quan các khu vực Làng Cổ cũng như tham quan tâm linh vùng đệm xung quanh Thành Nhà Hồ cho đoàn trên xe điện.

4.3. Lưu ý cần thiết khi đến Thành Nhà Hồ

Do Thành Nhà Hồ nằm ở vùng đồng bằng với không gian rộng mở và ít bóng mát, việc chuẩn bị đồ chống nắng, mũ, kem chống nắng và nước uống là điều cần thiết. Đặc biệt trong mùa hè, khi nhiệt độ cao có thể gây mệt mỏi. Nên mang theo giày dép thoải mái vì du khách sẽ đi bộ khá nhiều.

Thành Nhà Hồ thu hút các đoàn du khách tham quan. (Nguồn: Sưu tầm)

Khi tham quan, du khách cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định bảo vệ di sản. Tuyệt đối không được khắc vẽ, xâm hại các tường đá cổ, trèo leo lên các công trình hoặc lấy bất kỳ mảnh đá nào làm kỷ niệm. Việc chụp ảnh cần thực hiện trong khu vực cho phép trong khuôn viên di sản. Đồng thời, du khách cũng nên lưu ý giữ gìn vệ sinh môi trường bằng cách không vứt rác bừa bãi, góp phần bảo vệ cảnh quan thiên nhiên xung quanh Thành Nhà Hồ.

5. Ẩm thực đặc sản Thanh Hóa gần khu vực thành

Hành trình khám phá Thành Nhà Hồ sẽ trở nên trọn vẹn hơn khi du khách có cơ hội thưởng thức những món ăn đặc sản nổi tiếng của vùng đất Thanh Hóa. Các quán ăn xung quanh khu di tích phục vụ nhiều món ngon mang đậm bản sắc địa phương với giá cả phải chăng.

Nem chua Thanh Hóa là món đặc sản không thể bỏ qua với hương vị thơm, giòn và vị chua ngọt đặc trưng không thể nhầm lẫn. Nem chua Thanh Hóa có độ chua vừa phải, thịt săn chắc và được gói trong lá chuối tươi tạo mùi thơm đặc biệt. Ngoài ra, bánh cuốn Thanh Hóa cũng là lựa chọn tuyệt vời với lớp bánh mỏng, trong suốt, bên trong là nhân thịt băm thơm lừng, ăn kèm với nước chấm chua ngọt và rau thơm.

Chè lam Phủ Quảng - món đặc sản tại vùng Vĩnh Lộc. (Nguồn: Sưu tầm)

Bánh răng bừa và bánh gai Tứ Trụ cũng là những món bánh truyền thống mang đậm hồn quê. Bánh răng bừa có hình dạng độc đáo giống răng cưa, làm từ bột nếp với nhân đậu xanh ngọt ngào. Ngoài ra, đặc sản Vĩnh Lộc phải kể đến chè Lam từ vùng Phủ Quảng là món ăn vặt giản dị, được nấu từ bột gạo, mật mía , mạch nha, hạt lạc rang, gừng.

6. Gợi ý lịch trình tham quan Thành Nhà Hồ

Việc lên kế hoạch tham quan Thành Nhà Hồ một cách hợp lý sẽ giúp du khách tận dụng tối đa thời gian và có những trải nghiệm đa dạng nhất. Dưới đây là hai gợi ý lịch trình phù hợp với nhiều đối tượng du khách khác nhau.

6.1. Đi trong ngày: Kết hợp tham quan khu di tích núi Nưa - Am Tiên

Lịch trình một ngày cho phép du khách khám phá Thành Nhà Hồ cùng với những điểm tham quan lân cận mà không cần phải nghỉ lại qua đêm. Sáng sớm, khởi hành từ 7h để đến Thành Nhà Hồ vào khoảng 8h30-9h khi thời tiết còn mát mẻ. Dành 2-3 tiếng đầu để tham quan kỹ lưỡng toàn bộ khu di tích, nghe hướng dẫn viên giải thích về lịch sử hình thành, kỹ thuật xây dựng độc đáo và chụp ảnh lưu niệm tại các góc đẹp.

Trưa nghỉ tại một trong các quán ăn địa phương gần khu vực Thành Nhà Hồ để thưởng thức nem chua, bánh cuốn và các món đặc sản khác. Buổi chiều di chuyển đến khu di tích Núi Nưa - Am Tiên, nơi có cảnh quan thiên nhiên hữu tình và những câu chuyện lịch sử thú vị. Núi Nưa nổi tiếng với hang động đẹp và không khí trong lành, trong khi Am Tiên gắn liền với truyền thuyết về các vị tiên. Tối về đến thành phố Thanh Hóa hoặc tiếp tục về Hà Nội nếu cần thiết.

6.2. 2 ngày 1 đêm: Sau khi tham quan Thành Nhà Hồ đi vui chơi tại Sun World Sam Son

Lịch trình 2 ngày 1 đêm mang đến trải nghiệm phong phú hơn, kết hợp giữa di sản lịch sử và du lịch biển. Ngày đầu tiên bắt đầu bằng việc tham quan Thành Nhà Hồ vào buổi sáng với thời gian thoải mái hơn để khám phá từng chi tiết. Sau bữa trưa với các món đặc sản, chiều di chuyển ra biển Sầm Sơn cách đó khoảng 50km. Tối du khách có thể dạo biển và thưởng thức hải sản tươi ngon tại các nhà hàng ven biển như tôm hùm, cua biển, ốc hương với giá cả hợp lý.

Sun World Sam Son - địa điểm vui chơi giải trí phù hợp với mọi lứa tuổi. (Nguồn: Sưu tầm)

Ngày thứ hai dành toàn bộ thời gian vui chơi tại Sun World Sam Son - công viên giải trí hiện đại với nhiều trò chơi hấp dẫn. Ngoài ra, có thể tham quan Hòn Trống Mái - biểu tượng của biển Sầm Sơn hoặc đền Độc Cước - nơi thờ cúng vị thần linh thiêng của ngư dân. Chiều muộn khởi hành về Hà Nội hoặc các điểm đến tiếp theo, kết thúc chuyến đi với những kỷ niệm đáng nhớ về cả di sản văn hóa lẫn thiên nhiên biển cả.

Thành Nhà Hồ không chỉ là di sản kiến trúc đá độc nhất mà còn là cánh cửa mở ra kho tàng lịch sử văn hóa Việt Nam. Sau hơn 600 năm, những khối đá vững chãi vẫn sừng sững giữa trời, gợi nhắc về một giai đoạn lịch sử đặc biệt và để lại nhiều bài học quý giá về nghệ thuật quân sự, kiến trúc cũng như văn hóa Việt Nam thời trung đại. Hãy lên kế hoạch ngay để tận mắt chiêm ngưỡng kỳ quan đặc sắc này!