1. Đền Trần Thương Viên ngọc quý giữa đất Hà Nam

Nằm bên bờ sông Hồng thuộc xã Trần Thương, Ninh Bình, Đền Trần Thương thực sự là một viên ngọc quý của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Ngôi đền tọa lạc trên vùng đất linh thiêng từng là trung tâm "Lục đầu khê" với sáu con mương tụ hội, tạo nên một vị trí đặc biệt thuận lợi về giao thông đường thủy. Người xưa thường gọi đây là vùng "địa linh, nhân kiệt", bởi nơi hội tụ đầy đủ các yếu tố thiên thời, địa lợi.

Bên cạnh đó, Đền Trần Thương còn được biết đến là di sản gắn liền với lịch sử hào hùng chống xâm lăng của dân tộc. Ngôi đền được xây dựng ngay trên nền một trong sáu kho lương thực lớn mà Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn đã lập để nuôi quân trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông vào thế kỷ XIII. Năm 1989, Đền Trần Thương vinh dự được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Đền Trần Thương - Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia. (Nguồn: Sưu tầm)

2. Lịch sử hình thành đền Trần Thương qua các thế kỷ

Dấu ấn lịch sử của Đền Trần Thương bắt đầu từ thế kỷ XIII, khi Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn chọn vùng đất này làm một trong sáu kho lương quan trọng phục vụ cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông. Vị trí chiến lược bên sông Hồng giúp việc vận chuyển lương thực và điều động quân lực trở nên thuận lợi hơn bao giờ hết. Sau khi Đức Thánh Trần qua đời, vào thời Hậu Lê năm 1783, người dân địa phương đã dựng đền thờ ngay tại nơi kho lương cũ để tưởng nhớ công ơn và cầu phúc cho quê hương.

Trong suốt chiều dài lịch sử, Đền Trần Thương đã trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Gần đây nhất, vào năm 2009, ngôi đền đã được Nhà nước đầu tư tu bổ, tôn tạo toàn bộ kiến trúc chính với nguồn vốn lên tới hơn 16 tỷ đồng. Các hạng mục được tôn tạo bao gồm Cung Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam, hai giải vũ, giếng, đường vào đền và nghi môn. Công tác trùng tu cũng được tiếp tục vào các năm 2017-2018, với việc xây dựng nhà sắp lễ, nhà bếp và sửa chữa sân, đường đi quanh đền.

Đền Trần Thương với diện mạo khang trang hơn sau những lần tu sửa. (Nguồn: Sưu tầm)

3. Hướng dẫn di chuyển đến đền Trần Thương từ Hà Nội

Để đến Đền Trần Thương ở Hà Nam từ Hà Nội, du khách có thể lựa chọn di chuyển bằng xe cá nhân (ô tô, xe máy) hoặc xe khách. Nếu đi bằng ô tô, cách nhanh nhất là theo đường cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ rồi rẽ vào Quốc lộ 21B hướng đi Nam Định. Nếu đi bằng xe máy, du khách sẽ đi qua cầu Hưng Hà rồi tiếp tục di chuyển thẳng một đoạn là đến nơi. Các tuyến xe khách từ bến xe Giáp Bát, Mỹ Đình đều có chuyến đến Phủ Lý và Lý Nhân với giá vé dao động 50.000 - 150.000 đồng.

Đây đều là những tuyến đường thuận tiện, giúp du khách dễ dàng đến được Đền Trần Thương mà không mất nhiều thời gian.

Đường đi từ Hà Nội đến Đền Trần Thương rất thuận tiện cho du khách. (Nguồn: Báo Vietnamnet)

4. Kiến trúc độc đáo của đền

4.1. Nghi môn ngoại và nghi môn nội

Kiến trúc Đền Trần Thương gây ấn tượng mạnh ngay từ cổng đền với hệ thống nghi môn kép độc đáo, với nghi môn ngoại và nghi môn nội. Nghi môn ngoại của đền có kiến trúc ba cổng. Cổng chính ở trung tâm, cao ba tầng với hai tầng mái uốn lượn. Cửa vòm tầng một cao 4,85 m và rộng 4,57 m. Hai tầng mái phía trên được xây theo kiểu chồng diêm với tám mái cong. Bờ nóc đắp nổi đôi rồng chầu mặt nguyệt, còn phần mái được đắp giả ngói ống.

Hai cổng phụ hai bên cũng có kiến trúc hai tầng mái, mỗi bên có tám mái, đắp giả ngói ống. Trên các bức tường vữa hai bên cổng có chạm khắc hình ngựa, voi và các hoa văn.

Từ nghi môn ngoại, một con đường lát gạch dài 50 m, rộng 5 m, với hai hàng cây và hồ nước hai bên, dẫn vào sân đền.

Nghi môn nội có ba lối vào. Lối chính được giới hạn bởi hai trụ biểu, trên đỉnh trang trí nghê chầu, thân trụ có ô lồng đèn và câu đối. Hai lối vào hai bên là lầu cổng với hai tầng mái. Giữa ba lối là một bức tường thấp được trang trí hoa văn.

Sau nghi môn nội là sân đền rộng khoảng 600 m2, lát gạch đỏ. Ngay sau sân là bức Bình phong bằng đá, với bề mặt được trang trí hoa văn tinh xảo.

Giếng khẩu nằm ở trung tâm ngôi đền. (Nguồn: Báo Vietnamnet)

4.2. Các cung Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam

Đi qua tam quan, du khách sẽ vào bên trong ngôi đền với thiết kế theo cấu trúc hình chữ "Quốc". Bắt đầu từ phía trước là tòa đệ tam, hay còn gọi là tiền đường, gồm 5 gian, được xây dựng theo lối chồng rường với hai đầu bít đốc dật cấp và mái lợp ngói nam. Phía trước gian giữa có một lầu cổ hai tầng, giữa hai tầng mái có bức đại tự "Phong vân trường hộ", còn phía trên gian giữa treo bức đại tự "Văn đức võ công".

Nối liền với hai gian đầu hồi của tiền đường là hai dãy nhà khách 3 gian, tạo thành một hành lang nội dẫn vào tòa đệ nhị. Ở giữa hai dãy nhà khách là một giếng nước, được gọi là hố khẩu.

Sau hành lang là tòa đệ nhị 5 gian, được xây bằng gạch và cao hơn tiền đường. Tòa này lợp ngói ống cung đình thời Nguyễn, với bờ nóc hai đầu đắp hai con rồng lớn. Khoảng giữa mái trên và mái dưới có các ô đắp chữ Hán.

Cuối cùng là đệ nhất hay còn gọi là hậu cung, gồm 3 gian, nối liền từ tường của tòa đệ nhị. Hậu cung cũng lợp ngói ống và nổi bật với bộ cửa bức bàn gồm 3 cửa được sơn son thiếp vàng lộng lẫy, tạo nên vẻ trang nghiêm cho khu vực thờ tự chính.

Khu vực thờ tự chính đầy trang nghiêm tại hậu cung đền. (Nguồn: Báo Vietnamnet)

4.3. Các di tích khác

Ngoài các công trình chính, khu đền Trần Thương còn có một số di tích khác góp phần tạo nên một quần thể kiến trúc hoàn chỉnh. Nổi bật là Nhà Mẫu, một công trình riêng biệt nằm phía sau đền chính, được xây dựng theo mặt bằng hình chữ "đinh" (chữ T). Nhà này bao gồm Tòa Tiền đường 3 gian 2 chái, có 4 mái và Tòa Hậu đường 2 gian, cũng có 4 mái.

Đền còn sở hữu một hệ thống giếng nước độc đáo. Ngoài giếng Hố Khẩu nằm phía sau tiền đường, còn có bốn giếng khác. Hai giếng hình tròn có đường kính 7,5 m nằm ngay trước Chính điện. Một giếng nhỏ hơn, đường kính 4,9 m, nằm ở bên trái Chính điện và một giếng hình thoi nhỏ ở bên phải. Thành của tất cả các giếng này đều được kè bằng đá hộc và có bậc lên xuống xây bằng gạch, thể hiện sự tỉ mỉ trong từng chi tiết xây dựng.

5. Lễ hội đền Trần Thương trải nghiệm văn hóa đặc sắc

5.1. Thời gian tổ chức lễ hội hàng năm

Lễ hội lớn nhất của Đền Trần Thương là Lễ phát lương Đức Thánh Trần diễn ra vào ngày 14 và 15 tháng Giêng âm lịch, tức khoảng cuối tháng 2 hoặc đầu tháng 3 dương lịch, khi thời tiết mát mẻ và dễ chịu. Mỗi dịp lễ, hàng vạn người hành hương về đây để tham dự nghi lễ phát lương, một nghi thức linh thiêng mang theo niềm tin về một năm mới an khang, sung túc và đầy may mắn. Ngoài ra, lễ hội Đền Trần Thương còn có lễ tế cá diễn ra vào ngày 25 tháng Giêng. Tiếp nối truyền thống, lễ hội còn trở lại vào dịp giỗ Đức Thánh Trần, diễn ra trong ba ngày từ 18 đến 20 tháng Tám âm lịch hằng năm. Ngày 20 tháng Tám là chính hội, thời điểm để người dân cả nước cùng nhau hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công lao của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn với những nghi thức trang trọng và các hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc.

5.2. Các hoạt động trong lễ hội phát lương

Các hoạt động trong Lễ phát lương tại lễ hội đền Trần Thương được tổ chức rất trang trọng và chia thành nhiều nghi thức.

Đầu tiên là Lễ cáo yết diễn ra vào ngày 14 tháng Giêng, nơi người thủ từ dâng sớ xin phép Đức Thánh Trần để bắt đầu lễ hội. Sau đó là Lễ rước nước nhập lương được tổ chức vào giờ đẹp trong ngày 14. Đoàn rước với nhiều thành phần trang trọng, từ phường bát âm, đội múa lân, rước cờ cho đến kiệu và các cụ cao niên, đi ra sông Hồng để lấy nước. Nước được múc bằng gáo dừa và được sử dụng để làm lễ mộc dục (tắm tượng), mang ý nghĩa cầu mong quốc thái dân an và một mùa màng bội thu. Cuối cùng, nghi thức quan trọng nhất là Lễ mở kho phát lương diễn ra vào nửa đêm ngày 14, rạng sáng ngày 15. Nghi thức này tái hiện lại việc Trần Hưng Đạo đã mở kho lương khao quân dân sau chiến thắng Nguyên - Mông. Túi lương được phát cho người dân có chứa năm loại ngũ cốc (đậu đỏ, đậu xanh, đậu nành, ngô, nếp), tượng trưng cho sự ấm no, đủ đầy và tài lộc.

5.3. Ý nghĩa tâm linh của các nghi thức truyền thống

Nghi lễ phát lương mang ý nghĩa sâu sắc về việc ban phúc lộc, cầu quốc thái dân an và thể hiện lòng biết ơn đối với những anh hùng dân tộc. Việc phát lương tượng trưng không chỉ nhắc nhở về truyền thống quân sự hào hùng của thời Trần mà còn khơi dậy lòng tự hào dân tộc và tinh thần đoàn kết trong mỗi người dân.

Các nghi thức cầu an, cầu tài lộc tại Đền Trần Thương được người dân tin tưởng có tác dụng linh thiêng, đặc biệt trong việc cầu cho gia đình bình an và sự nghiệp phát triển. Ý nghĩa "uống nước nhớ nguồn" được thể hiện rõ nét qua việc người dân các vùng miền khác nhau cùng về đây tham gia lễ hội, tạo nên một không gian văn hóa giao thoa phong phú.

Lễ hội Đền Trần Thương thu hút du khách tứ xứ tham gia, tạo ra không gian văn hóa giao thoa phong phú. (Nguồn: Báo Hà Nam)

6. Những điều cần biết khi tham quan đền Trần Thương

6.1. Giờ mở cửa và quy định tham quan

Đền Trần Thương mở cửa đón khách tất cả các ngày trong tuần trừ Chủ Nhật từ 7:00 đến 20:00, đặc biệt mở cửa sớm hơn trong dịp lễ hội tháng Giêng và tháng Tám âm lịch. Lượng khách tập trung đông nhất vào các ngày rằm, mùng 1 và đặc biệt là dịp Tết Nguyên đán. Du khách nên đến sớm để tránh đông đúc và có không gian yên tĩnh hành lễ.

Về quy định, từ năm 2022, Ủy ban Nhân dân xã Trần Hưng Đạo đã triển khai mô hình “Đền Trần Thương văn minh, an toàn” để nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo an ninh trật tự. Theo đó, sự an toàn của du khách luôn được ưu tiên hàng đầu. Các quy định nghiêm ngặt về phòng chống trộm cắp, cháy nổ và tai nạn giao thông, hay các hành vi xô xát, tranh giành khách được ban hành để du khách có trải nghiệm tham quan an toàn nhất.

Bên cạnh đó, quy định về văn minh cũng được chú trọng. Du khách được khuyến khích ăn mặc lịch sự, ứng xử văn minh và cùng chung tay bảo vệ môi trường. Các dịch vụ tại đây cũng được kiểm soát nghiêm ngặt, với việc các bên cung cấp dịch vụ phải niêm yết giá công khai và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

6.2. Trang phục phù hợp khi vào đền

Khi vào Đền Trần Thương, du khách cần ăn mặc chỉnh tề, lịch sự để thể hiện sự tôn kính với không gian linh thiêng. Trang phục phù hợp nhất là áo có tay, quần dài hoặc váy dài qua gối, tránh mặc quần short, áo sát nách, váy ngắn. Màu sắc trang phục nên chọn những tones trầm như trắng, be, nâu thay vì các màu quá sặc sỡ.

Đối với phụ nữ, nên tránh mặc trang phục hở vai, cổ sâu và nên có khăn choàng khi vào khu vực thờ chính. Nam giới nên mặc áo có cổ và tránh quần jean rách. Đặc biệt trong dịp lễ hội, nhiều du khách chọn mặc áo dài truyền thống để hòa hợp với không khí trang nghiêm của ngôi đền.

6.3. Các vật phẩm cúng bái nên chuẩn bị

Khi đến Đền Trần Thương để dâng lễ, du khách có thể chuẩn bị các vật phẩm cúng bái thể hiện lòng thành kính. Mâm lễ phổ biến thường bao gồm các món chay như hương, hoa tươi, quả chín, phẩm oản và xôi chè. Những vật phẩm này thích hợp để dâng tại ban thờ Phật, Thánh Mẫu. Đối với các ban thờ khác, có thể thêm lễ mặn như gà luộc, giò chả, tuy nhiên cần lưu ý không đặt lễ mặn tại ban thờ Phật và Thánh Mẫu. Quan trọng nhất, việc sắm lễ không cần cầu kỳ, chỉ cần thể hiện sự thành tâm và kính trọng đối với Đức Thánh Trần và các vị thần linh nơi đây.

Cần tuân thủ các nội quy khi tham quan Đền Trần Thương để thể hiện sự thành tâm với Đức Thánh Trần. (Nguồn: Báo Vietnamnet)

7. Khám phá ẩm thực và lưu trú gần đền Trần Thương

7.1. Món ăn đặc sản không thể bỏ qua

Cá mòi sông Hồng là món đặc sản hàng đầu khi đến Đền Trần Thương, được chế biến từ những con cá tươi bắt ngay tại sông Hồng chảy qua khu vực đền. Món này có nhiều cách chế biến như nướng, rán, băm chả. Giá của 1 kg cá mòi rơi vào khoảng 120.000 đồng.

Bún cá rô đồng là đặc sản nổi tiếng khác với nước dùng trong vắt, ngọt thanh được nấu từ xương cá rô và các loại rau củ. Bánh cuốn Phủ Lý với lớp bánh mềm mại và bánh đa cá rô giòn rụm cũng là những món ăn đáng thử khi ghé thăm vùng đất này.

7.2. Gợi ý nhà nghỉ và khách sạn gần đền

Khu vực xung quanh Đền Trần Thương có nhiều lựa chọn lưu trú phù hợp với túi tiền du khách. Khách sạn Melia Vinpearl Phu Ly (5 sao), cách đền khoảng 8 km tại trung tâm Phủ Lý, với giá phòng dao động 1.000.000 - 1.600.000 đồng/đêm, là một lựa chọn lý tưởng với đầy đủ tiện nghi hiện đại và dịch vụ chuyên nghiệp. Tiến Lộc Plaza hay khách sạn Hoàng Anh tọa lạc tại Lý Nhân, cách đền 3 km là những lựa chọn vừa túi hơn với giá khoảng 800.000 đồng/đêm.

Có rất nhiều lựa chọn chỗ nghỉ xung quanh Đền Trần Thương cho du khách muốn ở lại qua đêm. (Nguồn: Sưu tầm)

8. Gợi ý lịch trình hoàn hảo tham quan đền Trần Thương và vui chơi tại Sun World Ha Nam

Lịch trình một ngày lý tưởng bắt đầu từ 7:00 sáng với việc khởi hành sớm đến Đền Trần Thương để vãn cảnh và làm lễ cúng ban chính trong không khí yên tĩnh. Thời gian từ 8:00 - 10:00 là khoảnh khắc đẹp nhất để khám phá kiến trúc độc đáo, chụp ảnh lưu niệm và lắng nghe thuyết minh về lịch sử hào hùng của ngôi đền. Du khách nên dành khoảng 2 - 3 tiếng để tìm hiểu đầy đủ về các cung điện và câu chuyện linh thiêng nơi đây.

Buổi trưa từ 11:30 - 13:00 là thời điểm thưởng thức các đặc sản địa phương như cá sông Hồng nướng, bún cá rô đồng với giá cả hợp lý và hương vị đậm đà. Buổi chiều từ 14:00 trở đi, di chuyển sang khu vui chơi Sun World Ha Nam cách đó khoảng 15 km để trải nghiệm các trò chơi giải trí hiện đại, thư giãn trong không gian sinh thái nghỉ dưỡng và tham gia các hoạt động vui chơi đa dạng.

Lưu ý quan trọng là chủ động về thời gian di chuyển khi có lễ hội lớn do lượng khách đông và giao thông có thể ùn tắc. Có thể kết hợp tham quan chùa Bà Đanh (cách 12 km), chùa Tam Chúc (cách 25 km) trong cùng hành trình để tạo ra một chuyến du lịch tâm linh - văn hóa - giải trí hoàn hảo, tận dụng tối đa thời gian và chi phí di chuyển.

Trải nghiệm vui chơi giải trí trọn vẹn tại Sun World Ha Nam.

Đền Trần Thương là điểm đến tâm linh không thể bỏ qua khi khám phá đất Hà Nam với kiến trúc cổ kính, lịch sử hào hùng và lễ hội truyền thống đặc sắc. Hãy sắp xếp thời gian ghé thăm ngôi đền linh thiêng này để cảm nhận trọn vẹn giá trị văn hóa và tâm linh độc đáo của vùng đất địa linh nhân kiệt!