1. Lịch sử hình thành đền Bà Vũ
Mỗi viên gạch đá của đền Bà Vũ đều thấm đẫm câu chuyện bi thương về một người phụ nữ Nam Xương và hành trình trở thành biểu tượng đạo đức trong lòng dân tộc. Công trình thiêng liêng này không chỉ mang giá trị kiến trúc mà còn là nơi lưu giữ tinh thần đạo lý sâu sắc của người Việt.
1.1. Truyền thuyết về Vũ Thị Thiết - người con gái Nam Xương
Vũ Thị Thiết, thường được gọi ân cần là Vũ Nương, sinh ra tại vùng Nam Xương - nay là xã Bắc Lý, Ninh Bình vào cuối thế kỷ XIV. Nàng nổi tiếng khắp vùng với nét na thùy mị cùng tấm lòng nhân hậu. Sau khi kết hôn với Trương Sinh - một người làng khá giả nhưng tính tình đa nghi, cuộc đời Vũ Nương bước sang trang bi kịch.
Khi chồng đi lính, Vũ Thị Thiết ở nhà nuôi con nhỏ và phụng dưỡng mẹ chồng chu đáo hết mực. Nàng tự mình lo lắng ma chay khi mẹ chồng qua đời như đối với mẹ ruột của mình. Để an ủi con trai Đản khi nhớ cha, nàng chỉ vào bóng của mình trên vách tường và nói đó là hình bóng của cha cậu.
Bi kịch ập đến khi Trương Sinh trở về, nghe lời con trẻ nói về "người cha trong bóng", đã hiểu lầm và nghi ngờ vợ thất tiết. Dù Vũ Nương cố gắng giải thích, lòng tin đã tan vỡ khiến nàng tuyệt vọng. Để giữ trọn nhân cách và chứng minh sự trong trắng, nàng đã gieo mình xuống sông Hoàng Giang tự vẫn. Câu chuyện cảm động này trở thành huyền thoại về lòng thủy chung và đức hy sinh cao cả.
1.2. Dấu ấn thời gian: Quá trình xây dựng Đền từ thế kỷ XV
Ngay sau cái chết oan ức của Vũ Thị Thiết, người dân địa phương đã dựng lên đền Bà Vũ vào khoảng thế kỷ XV để tưởng nhớ người phụ nữ tiết hạnh. Công trình này thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn" và lòng biết ơn của nhân dân đối với những tấm gương đạo đức cao quý. Qua nhiều thế kỷ phong sương, đền Bà Vũ được các thế hệ chăm lo tu sửa, duy trì vai trò tâm linh quan trọng và trở thành địa chỉ hành hương thiêng liêng của vùng đất Hà Nam cũ.
Đền Bà Vũ: Địa chỉ hành hương thiêng liêng tại Hà Nam cũ. (Nguồn: Báo Hà Nam)
2. Vị trí và cách di chuyển đến đền Bà Vũ
Đền Bà Vũ tọa lạc tại thôn Vũ Điện, xã Bắc Lý, tỉnh Ninh Bình. Đây là nơi có khung cảnh hữu tình với dòng sông Hồng chảy êm đềm bên cạnh, làm tăng thêm vẻ linh thiêng cho ngôi đền cổ kính.
2.1. Di chuyển từ Hà Nội
Để đến đền bà Vũ ở Hà Nam cũ, du khách có thể di chuyển thuận tiện từ Hà Nội hoặc thành phố Phủ Lý. Nếu đi từ trung tâm Hà Nội, du khách chỉ cần đi theo Quốc lộ 1A. Khi đến thị trấn Vĩnh Trụ, du khách rẽ vào đường Cầu Không và tiếp tục đi khoảng 4 km nữa là đến đền. Trong trường hợp xuất phát từ phường Phủ Lý, bạn cũng đi theo Quốc lộ 1A, sau đó rẽ vào đường 62 và đi thẳng đến Vũ Điện. Toàn bộ quãng đường khoảng 70km, mất khoảng 1 giờ 30 phút - 2 giờ di chuyển.
Đối với du khách sử dụng phương tiện công cộng, có thể bắt xe khách tuyến Hà Nội - Lý Nhân tại các bến xe như Giáp Bát hoặc Mỹ Đình. Từ bến xe Lý Nhân, tiếp tục đi taxi hoặc xe ôm khoảng 15 phút nữa là đến đền Bà Vũ.
2.2. Di chuyển từ các tỉnh khác
Du khách từ các tỉnh khác nên di chuyển về phường Phủ Lý trước - đây là điểm giao thông quan trọng của Hà Nam với hệ thống xe khách và đường sắt kết nối nhiều địa phương. Từ Phủ Lý, du khách có thể thuê taxi, xe ôm hoặc bắt xe buýt địa phương để đến xã Chân Lý. Nếu đi tàu hỏa, ga Phủ Lý thuộc tuyến đường sắt Bắc - Nam với nhiều chuyến tàu trong ngày, thuận tiện cho việc lập kế hoạch du lịch.
Lộ trình di chuyển đến đền Bà Vũ rất thuận tiện cho những du khách sinh sống gần Hà Nội. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Kiến trúc đậm hồn Việt của đền Bà Vũ
Đền Bà Vũ nổi bật với kiến trúc độc đáo, được xây dựng theo kiểu chữ "Môn" khép kín, tạo nên một tổng thể hài hòa và liền mạch. Ngay từ cổng vào, du khách sẽ ấn tượng với bốn cột đồng trụ sừng sững trên mặt đê, cao trên 6 m, được mặt đê tôn thêm 1.6 m, hướng ra sông, tạo sự bề thế và uy nghiêm. Cột được trang trí hình tứ linh và nghê chầu, thể hiện sự trang trọng. Nối tiếp là sân đền nằm dưới chân đê, cách mặt đê 1.6 m và có 6 bậc đá để du khách bước xuống.
Sau khi qua sân rộng, bạn sẽ đến Tiền đường với bảy gian, nổi bật nhờ hệ thống vì kèo biến thể và các xà gác lên tường mà không có cột. Mái lợp ngói nam, mặt trước có cửa gỗ lim và bốn cửa sổ hình chữ triện được trổ tinh xảo. Điểm nhấn kiến trúc độc đáo nhất của đền là Trung đường. Khu vực này được xây cao hẳn lên theo kiểu gác chuông, với hai tầng mái "chồng diêm" được lợp ngói vảy. Các mái ngói uốn cong, tạo cảm giác công trình như một bông sen nở rộ vươn lên giữa trời xanh. Cuối cùng, khu vực Chính tẩm với ba gian, nối liền với Trung đường, dù chạm khắc giản dị nhưng lại vô cùng vững chắc nhờ kỹ thuật lắp ráp tinh xảo bằng gỗ lim, thể hiện sự khéo léo của người xưa.
Kiến trúc theo kiểu chữ “Môn” khép kín của đền Bà Vũ. (Nguồn: Sưu tầm)
4. Lễ hội đền Bà Vũ đầy sắc màu hàng năm
Lễ hội đền Bà Vũ diễn ra long trọng trong ba ngày từ 18 đến 20 tháng 8 âm lịch, mang đậm bản sắc của vùng sông nước châu thổ. Để chuẩn bị cho sự kiện này, người dân đã chung tay từ hàng tháng trước đó, từ các cụ cao niên đến lớp thiếu niên đều tích cực tham gia.
Điểm nhấn của lễ hội là hai nghi lễ truyền thống vẫn còn được bảo tồn tới nay: nghi thức rước nước sông Hồng và nghi rước kiệu trên đê, cả hai đều diễn ra song song. Nghi thức rước nước đặc biệt trang trọng khi đoàn rước tiến ra khúc sông Hồng trước đền, xin phép thần sông để lấy nước giữa dòng. Nước này được xem là tinh khiết, tượng trưng cho sự trong sạch và tiết hạnh của Thánh Mẫu, đồng thời cũng thể hiện ước nguyện mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân. Sau khi rước nước, hai đoàn rước sẽ nhập lại và cùng về đền để tiến hành các nghi lễ khai hội.
Bên cạnh các nghi lễ, lễ hội còn sôi động với nhiều hoạt động văn hóa và diễn xướng dân gian. Nổi bật là các điệu múa cổ như múa kiếm, múa hèo, múa song đăng và múa dải lụa, được người dân luyện tập công phu để dâng lên Thánh Mẫu. Cùng với đó, nghi thức "diễn xướng thanh đồng" và các trò chơi dân gian như đẩy gậy, kéo co, đấu vật cũng được tổ chức, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Lễ hội đền Bà Vũ không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ công ơn Thánh Mẫu mà còn là cơ hội để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng.
Nghi lễ truyền thống tại lễ hội đền Bà Vũ. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Những giá trị còn lưu giữ tới hiện tại của đền Bà Vũ
Đền Bà Vũ, bên cạnh việc là một di tích lịch sử, còn là trung tâm văn hóa tâm linh quan trọng, với nhiều giá trị quý báu vẫn được bảo tồn đến ngày nay. Năm 1993, đền đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, và gần đây nhất, vào năm 2023, lễ hội đền Bà Vũ cũng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Đền vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá từ các triều đại trước đây, như khánh, chuông, đồ thờ và tượng đồng, cùng với hệ thống sắc phong quý hiếm. Đặc biệt, tại tiền đường của đền có treo một bức châm sơn son thếp vàng, ghi lại bài thơ chữ Nôm do vua Lê Thánh Tông ban tặng, cùng bút tích của nhiều thi nhân nổi tiếng.
Đối với người dân địa phương, ngôi đền đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Việc đi lễ đầu năm và tham dự lễ hội vào tháng 8 âm lịch đã trở thành một nét đẹp văn hóa lâu đời, thể hiện lòng thành kính, cầu mong một năm mới an lành, sung túc và tưởng nhớ tấm lòng son sắt, thủy chung của Bà Vũ. Với du khách, đặc biệt là những người từng biết đến câu chuyện về Vũ Nương qua sách vở, đền Bà Vũ là một địa điểm văn hóa lịch sử giúp họ hiểu rõ hơn về thân thế và sự trung trinh của người phụ nữ Việt Nam, qua đó thêm tự hào về những giá trị truyền thống cao đẹp.
Lễ hội đền Bà Vũ thu hút đông đảo người tham gia. (Nguồn: Báo Hà Nam)
6. Lịch trình một ngay tham quan đền Bà Vũ kết hợp vui chơi tại Sun World Ha Nam
Một ngày khám phá Hà Nam cũ trở nên trọn vẹn khi kết hợp tham quan đền Bà Vũ cùng trải nghiệm giải trí hiện đại tại Sun World Ha Nam. Lịch trình được sắp xếp khoa học giúp du khách tận hưởng cả giá trị tâm linh và những khoảnh khắc vui chơi sảng khoái.
Buổi sáng khởi đầu hành trình với việc di chuyển từ Hà Nội hoặc các tỉnh thành về đền Bà Vũ. Thời gian lý tưởng để dâng hương là từ 8-10h sáng khi không khí trong lành và vắng người. Du khách có cơ hội khám phá kiến trúc cổ kính, lắng nghe câu chuyện truyền thuyết từ người dân địa phương và tham gia trải nghiệm văn hóa tâm linh độc đáo.
Trưa nghỉ ngơi thưởng thức đặc sản Hà Nam như bánh cuốn chả Phủ Lý, bún cá rô đồng, bánh đa Kiện Khê để cảm nhận hương vị ẩm thực làng quê Bắc Bộ. Buổi chiều chuyển đến Sun World Hà Nam - khu vui chơi giải trí nổi tiếng với công viên nước hiện đại, vườn hoa rực rỡ sắc màu và khu ẩm thực phong phú. Địa điểm này đặc biệt phù hợp với gia đình có trẻ nhỏ và nhóm bạn trẻ muốn tận hưởng những trò chơi thú vị.
Bữa tiệc ánh sáng về đêm mãn nhãn tại Sun World Ha Nam.
Đền Bà Vũ không chỉ là di tích lịch sử mà còn là biểu tượng đạo đức sống mãi trong tâm thức người Việt. Hãy đến để cảm nhận vẻ đẹp thiêng liêng và học hỏi những giá trị nhân văn quý báu từ câu chuyện "Người con gái Nam Xương" cảm động!
