1. Tổng quan về món chay Tây Ninh ngày tết
1.1. Nguồn gốc và ý nghĩa món chay ngày tết
Món chay Tây Ninh ngày Tết bắt nguồn từ nền văn hoá tâm linh đa dạng, được phát triển từ hàng trăm năm dưới sự ảnh hưởng của Phật giáo và Cao Đài giáo. Việc ăn chay không chỉ là khuyến khích về mặt tôn giáo mà còn trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cư dân nơi đây.
Truyền thống ăn chay vào dịp đầu năm được người dân Tây Ninh coi như một cách thanh lọc tâm hồn, hướng tới sự bình an và khởi đầu một năm mới tốt lành. Mâm cỗ chay ngày Tết là biểu tượng của lòng từ bi, sự hòa ái và tinh thần cộng đồng, thể hiện rõ nét tính hiếu khách của người Tây Ninh.
Việc duy trì thói quen ăn chay dịp Tết còn được xem là cách bắt đầu một năm mới với một tâm hồn an nhiên, toàn thiện. Điều này phản ánh triết lý sống “tâm an vạn sự an” trong tôn giáo địa phương, tạo nên phong cách ẩm thực độc đáo đặc trưng chỉ có ở Tây Ninh.
Món chay Tây Ninh ngày Tết bắt nguồn từ nền văn hoá tâm linh. (Nguồn: Sưu tầm)
1.2. Vị trí và sự đặc biệt của ẩm thực chay tết
Tây Ninh được mệnh danh là “vương quốc món chay” của Việt Nam nhờ số lượng người ăn chay lớn cùng nghệ thuật chế biến vô cùng phong phú. Ẩm thực chay ở đây không chỉ giới hạn trong tôn giáo mà còn lan tỏa thành nét văn hoá độc đáo của toàn bộ cộng đồng.
Năm 2022, nghệ thuật chế biến món chay Tây Ninh đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Sự công nhận này thể hiện giá trị nổi bật về sự phong phú của nguyên liệu, sự tinh xảo trong chế biến và đa dạng trong trình bày mà các nghệ nhân bản địa đã dày công xây dựng.
Đặc biệt vào dịp Tết, những mâm cỗ chay được chăm chút như những tác phẩm nghệ thuật với các món “giả mặn” kỳ công được tạo hình khéo léo, trang trí sống động và mang đậm hương vị địa phương. Những yếu tố này góp phần thu hút du khách khắp nơi đến khám phá và trải nghiệm ẩm thực chay Tây Ninh.
2. Đặc trưng món chay Tây Ninh ngày tết
2.1. Nguyên liệu đặc trưng chỉ có ở Tây Ninh
Sự cuốn hút của món chay Tây Ninh ngày Tết đến từ nguồn nguyên liệu thiên nhiên phong phú đặc trưng của vùng đất này. Mít non ở Trảng Bàng nổi bật với độ giòn và vị ngọt, tạo nên các món kho đặc sắc. Chuối sứ với phần lõi trắng mịn, bắp chuối tiêu từ vườn trên núi Bà Đen mang lại vị bùi béo rất riêng.
Ngoài ra, măng le tươi từ rừng tràm, hạt sen từ đầm Dầu Tiếng, cùng nhiều loại rau rừng như đọt lục bình, bông điên điển, góp phần làm nên hương vị đặc trưng chỉ có ở Tây Ninh.
Nổi bật nhất phải kể đến các loại gia vị truyền thống chế biến theo bí quyết gia đình như mắm chay từ điều rừng, tương hột đậu lên men tự nhiên, muối rang kiểu Nam Bộ. Sự kết hợp hài hoà đó đã tạo nên nét riêng biệt cho món chay Tây Ninh, khiến ai từng thử qua cũng lưu luyến khó quên.
Sự cuốn hút của món chay Tây Ninh ngày Tết đến từ nguồn nguyên liệu thiên nhiên phong phú đặc trưng. (Nguồn: Báo Tây Ninh)
2.2. Phong cách chế biến, bày biện mâm cỗ chay Tết
Nghệ thuật chế biến món chay Tây Ninh ngày Tết là biểu hiện của sự khéo léo, từ những món đơn giản đến cầu kỳ do các bà nội trợ và nghệ nhân sáng tạo nên. Dù là các món luộc, hấp hay trộn gỏi, sự tinh tế trong việc chọn lựa nguyên liệu và thời điểm chế biến vẫn luôn được chú trọng để giữ nguyên độ tươi ngon.
Các món kho như mít kho nước dừa, nấm kho tàu hũ yêu cầu kỹ thuật chế biến chuẩn xác, tạo màu sắc hấp dẫn và hương vị đậm đà. Đặc biệt, các món “giả mặn”
như heo quay chay làm từ tàu hũ ky, gà xé phay từ bắp chuối và nem chay làm từ vỏ bưởi đều được tạo hình tỉ mỉ và phối màu rất bắt mắt.
Việc trình bày mâm cỗ cũng cho thấy sự sáng tạo và tâm hồn nghệ sĩ của người Tây Ninh. Đồ ăn thường được sắp xếp thành hình tròn, tượng trưng cho sự viên mãn, kết hợp với những tiểu cảnh động vật, hoa lá làm từ rau củ. Bánh chưng chay vuông được đặt ở trung tâm, xung quanh là ngũ quả chay nhiều màu sắc tạo nên tổng thể hài hoà và ý nghĩa.
3. Top 15 món chay Tây Ninh ngày tết được yêu thích nhất
3.1. Gỏi bưởi chay, nem chay vỏ bưởi
Khai vị cho mâm cỗ chay Tây Ninh ngày Tết, món gỏi bưởi chay và nem chay vỏ bưởi đem lại cảm giác tươi mới là sự mở đầu trọn vẹn cho bữa tiệc. Vỏ bưởi được thái sợi mỏng, bóp muối cho bớt đắng rồi trộn cùng cà rốt, đậu phộng rang và rau thơm tạo nên món gỏi giòn sật.
Nem chay vỏ bưởi được cuốn bằng bánh tráng dẻo, nhân gồm vỏ bưởi đã sơ chế, nấm tai chua và chả chay thái sợi. Một bí quyết là ngâm vỏ bưởi trong nước vo gạo giúp giảm đắng và tăng độ giòn cho món ăn. Sự thanh mát của hai món này rất thích hợp để cân bằng vị giác trong mâm cỗ nhiều món đậm đà.
Món gỏi bưởi chay và nem chay vỏ bưởi đem lại cảm giác tươi mới là sự mở đầu trọn vẹn cho bữa tiệc. (Nguồn: Sưu tầm)
3.2. Mít kho nước dừa, mít non luộc
Mít non là nguyên liệu quen thuộc nhưng lại góp phần tạo nét riêng cho món chay Tây Ninh ngày Tết. Mít kho nước dừa có vị béo bùi, thơm nức hương dừa và hòa quyện cùng gia vị đặc trưng của vùng đất này. Mít được thái miếng vừa phải, kho với nước dừa tươi, thêm đường thốt nốt và tiêu xanh tạo sắc nâu hấp dẫn.
Mít non luộc chế biến đơn giản nhưng vẫn rất hấp dẫn, thường ăn kèm tương hột pha theo kiểu Tây Ninh hoặc mắm chay đặc biệt. Để trẻ nhỏ thích thú, các bà mẹ còn tạo hình mít thành những miếng nhỏ giống thịt ba chỉ rồi kho với nước màu, vừa ngon mắt lại phù hợp khẩu vị.
3.3. Bắp chuối luộc chấm tương hột
Bắp chuối từ giống chuối tiêu trên núi Bà Đen có vị ngọt bùi đặc trưng. Lõi non trắng ngà được luộc với chút dấm để giữ màu đẹp. Nước chấm tương hột được pha chế theo công thức truyền thống Tây Ninh với vị chua ngọt hài hoà từ đường, ớt và tỏi băm nhuyễn.
Bắp chuối luộc là món thường góp mặt trong bữa cơm gia đình ngày Tết, đem lại cảm giác gần gũi, ấm cúng. Món ăn này không chỉ tốt cho sức khoẻ mà còn giúp thanh lọc cơ thể sau những bữa tiệc nhiều dầu mỡ. Cần lưu ý chọn bắp chuối to, chắc và lõi trắng để món ăn có vị ngon nhất.
3.4. Heo quay chay, sườn ram chay, gà chay
Những món “giả mặn” như heo quay chay, sườn ram chay và gà chay là điểm nhấn không thể thiếu trong ẩm thực chay Tây Ninh ngày Tết. Heo quay chay làm từ tàu hũ ky được tạo hình khéo léo, nướng với dầu điều để sắc màu đẹp mắt, lớp vỏ ngoài giòn rụm. Sườn ram chay sử dụng măng le thái miếng, ướp gia vị rồi chiên vàng.
Gà chay làm từ bắp chuối xé nhỏ, tẩm nghệ, gừng và gia vị sau đó chiên vàng cùng rau thơm, dưa leo cho món ăn có hình dáng bắt mắt. Những món “giả mặn” này được bày trí sinh động, vừa đẹp mắt vừa đậm đà hương vị, khiến mâm cỗ chay thêm phần hấp dẫn.
Những món “giả mặn” như heo quay chay, sườn ram chay và gà chay là điểm nhấn. (Nguồn: Sưu tầm)
3.5. Canh chua lá giang, canh nấm, cháo nấm tràm
Các món canh và cháo làm cho mâm cỗ chay Tây Ninh ngày Tết thêm phần cân bằng nhờ hương vị thanh mát, dễ ăn. Canh chua lá giang sử dụng lá giang từ rừng tràm, với cà chua, thơm và đậu bắp để tạo vị chua dịu nhẹ, rất tốt cho sức khoẻ. Canh nấm là sự kết hợp của nhiều loại nấm rừng như nấm rơm, nấm sò, nấm mối cho vị ngọt tự nhiên.
Cháo nấm tràm kết hợp gạo thơm, nấm tràm tươi, hạt sen tạo nên món ăn dẻo sánh, ngọt thanh, phù hợp cho cả người lớn tuổi và trẻ nhỏ. Những món này giúp cân bằng bữa ăn và bổ sung năng lượng cho những ngày đầu xuân.
3.6. Lẩu mắm chay, lẩu nấm kiểu Tây Ninh
Lẩu mắm chay và lẩu nấm là lựa chọn tuyệt vời cho những bữa đoàn viên gia đình ngày Tết. Lẩu mắm chay sử dụng mắm chay làm từ điều rừng, mắm đu đủ và mắm chưng, tạo nên nước dùng đậm vị mặn ngọt hài hoà, ăn cùng nhiều loại rau rừng như rau muống, bông điên điển, cà chua và thơm.
Lẩu nấm kiểu Tây Ninh sử dụng các loại nấm quý như nấm mối, nấm bào ngư và nước dùng ninh từ xương chay, nấm khô cho vị ngọt đặc trưng. Rau sống từ vườn như rau muống, rau Lang, bánh tráng nướng và bún tươi được dùng kèm, tạo nên bữa tiệc sum vầy ấm áp.
3.7. Các loại xôi chay và bánh chay truyền thống Tây Ninh
Xôi chay, bánh chay là linh hồn của mâm cỗ Tết Tây Ninh thể hiện màu sắc rực rỡ cùng ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Xôi vò đậu xanh có sắc vàng óng từ đậu xanh, xôi chiên phồng giòn tan với mè rang thơm. Bánh ít trần nhân đậu có lớp vỏ trong suốt, bánh bò thì mềm mịn với hương dừa thanh nhẹ.
Những món này không chỉ là món ăn mà còn gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu và các lễ hội trên núi Bà Đen. Xôi ngũ sắc thường dùng trong các lễ cúng, mỗi màu tượng trưng cho một yếu tố của tự nhiên. Ngoài ra, bánh tằm, bánh căn chay hiện diện trong nhiều lễ hội truyền thống, gửi gắm lòng biết ơn tổ tiên và mong cầu năm mới an lành.
Xôi chay, bánh chay là linh hồn của mâm cỗ Tết Tây Ninh thể hiện màu sắc rực rỡ cùng ý nghĩa tâm linh. (Nguồn: Sưu tầm)
4. Gợi ý mâm cỗ chay Tây Ninh ngày Tết
4.1. Mâm cỗ chay tiêu biểu của người Tây Ninh
Mâm cỗ chay Tây Ninh tiêu biểu cho gia đình 6-8 người luôn có sự cân bằng giữa sắc màu, hương vị và dưỡng chất. Mở đầu bữa ăn là gỏi ngó sen chua ngọt và củ kiệu muối chay tạo cảm giác thanh mát, kích thích vị giác. Những món chính gồm lẩu thái chay đậm đà, khổ qua rừng nhồi đậu hũ kho nấm, đậu hũ ky chiên sả giòn cùng tàu hũ kiếng kho tương.
Món tinh bột có xôi vò đậu xanh dẻo thơm, xôi chiên phồng giòn rụm và bánh ít trần nhân đậu trong suốt. Tráng miệng bằng chè đậu trắng nước cốt dừa ngọt mát và chè trôi nước gừng ấm áp, rất hợp với tiết trời đầu xuân. Thực đơn này bảo đảm đa dạng, ngon miệng và phù hợp với mọi lứa tuổi.
4.2. Lưu ý khi chuẩn bị và chế biến món chay ngày Tết
Để có mâm cỗ chay Tây Ninh ngày Tết trọn vẹn, cần chú trọng lựa chọn nguyên liệu tươi mới. Nên ưu tiên mua rau củ ở chợ Tây Ninh hoặc vườn rau sạch tại để đảm bảo an toàn và chất lượng. Tốt nhất nên mua rau củ trước Tết khoảng 3 - 4 ngày, bảo quản trong tủ lạnh hoặc bọc giấy báo để giữ độ tươi.
Trong quá trình nêm nếm, nên điều chỉnh vị nhạt hơn so với ngày thường vì món chay dễ thấm gia vị nếu để lâu, tránh khi ăn bị quá mặn. Một bí quyết của người Tây Ninh là dùng nước dừa tươi thay dầu ăn khi nấu các món kho để tạo vị ngọt tự nhiên và mùi thơm đặc trưng chỉ vùng này mới có.
Cần chuẩn bị riêng các dụng cụ chế biến dành cho món chay, không dùng chung với đồ dùng chế biến các món mặn. Việc này không chỉ bảo đảm vệ sinh mà còn thể hiện sự kính trọng với ý nghĩa tâm linh của ẩm thực chay dịp đầu năm.
4.3. Bí quyết trang trí mâm cỗ chay đẹp lung linh đậm chất Tết
Nghệ thuật sắp đặt mâm cỗ chay góp phần thể hiện gu thẩm mỹ của người Tây Ninh. Mâm cỗ thường được bố trí thành hình tròn hoặc vuông, tượng trưng cho trời tròn đất vuông và sự cân bằng âm dương. Lá chuối tươi dùng lót đĩa, thêm điểm nhấn là hoa mai, hoa đào giấy và dây kim tuyến vàng đỏ để tăng không khí Tết.
Bánh chưng chay vuông được đặt chính giữa mâm làm trọng tâm, xung quanh là các món xôi, món kho, món gỏi sắp xếp xen kẽ hợp lý. Các món được bày theo nguyên tắc phối hợp màu sắc đối lập: màu đỏ vàng xen lẫn xanh trắng, mang lại vẻ bắt mắt và cảm giác thịnh vượng.
Mâm cỗ còn được trang trí thêm bình hoa đỗ quyên hoặc cúc đại đóa lấy từ núi Bà Đen ở góc mâm, không chỉ tăng tính thẩm mỹ mà còn mang ý nghĩa linh thiêng, gửi gắm cầu chúc năm mới bình an. Những chi tiết tinh tế này làm nên sự khác biệt cho mâm cỗ chay Tây Ninh so với nơi khác.
Để có mâm cỗ chay Tây Ninh ngày Tết trọn vẹn, cần chú trọng lựa chọn nguyên liệu tươi mới. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Trải nghiệm ẩm thực chay Tết Tây Ninh dành cho du khách
5.1. Điểm đến kết hợp lễ hội và thưởng thức món chay
Núi Bà Đen là nơi lý tưởng để du khách vừa tham gia lễ hội đầu xuân vừa thưởng thức món chay Tây Ninh ngày Tết trong không khí tôn nghiêm. Từ ngày 4 - 16 tháng Giêng âm lịch hằng năm, lễ hội xuân lớn nhất tỉnh diễn ra với hàng trăm quầy chay phục vụ miễn phí do các phật tử chuẩn bị. Hoặc du khách cũng có thể dùng buffet chay tại nhà hàng Vân Sơn hoặc Sol Kitchen với thực đơn đa dạng những đặc sản chay địa phương.
Tòa thánh Cao Đài Tây Ninh là nơi mang lại trải nghiệm văn hoá và tín ngưỡng đặc sắc, nơi du khách vừa dùng mâm cỗ chay thanh tịnh, vừa chiêm ngưỡng kiến trúc lộng lẫy. Các nghi lễ tôn giáo và âm nhạc cung đình tạo nên không gian trang trọng, giúp du khách hiểu rõ hơn giá trị tâm linh của ẩm thực chay.
Chùa Gò Kén và Linh Sơn Tiên Thạch Tự đón khách bằng những bếp chay từ thiện suốt ba ngày Tết, là dịp để hòa mình cùng người dân địa phương, thưởng thức cỗ chay truyền thống trong không khí thân mật, chân tình. Tại đây còn có các hoạt động văn hoá giúp du khách tìm hiểu sâu hơn về nét đẹp văn hóa Nam Bộ.
5.2. Địa chỉ đặt mâm cỗ chay uy tín tại Tây Ninh
Nhà hàng chay gần Tòa thánh Cao Đài nổi bật với thực đơn các món chay truyền thống chế biến theo công thức gia đình. Giá cả hợp lý, từ 150.000 đến 300.000 VNĐ/người, tuỳ theo lựa chọn món. Quán Ẩm thực chay Phước Lạc Duyên nổi tiếng với các mâm cỗ chay, không gian lịch sự, thích hợp cho các bữa tiệc gia đình.
Du khách có thể đặt mâm cỗ chay chuẩn vị núi Bà Đen thông qua các nghệ nhân tại Sun World Ba Den Mountain. Đây là cơ hội khám phá các món chay do những người am hiểu ẩm thực địa phương thực hiện. Chay Thiền Tâm ở Trảng Bàng được đánh giá cao với mâm cỗ 10 món truyền thống, đặc trưng với lẩu mắm chay và các loại bánh chay làm thủ công.
Giá mâm cỗ chay dao động từ 500.000 đến 1.200.000 VNĐ tuỳ theo số lượng món và quy mô, phù hợp cho nhiều nhóm khách khác nhau. Du khách nên đặt trước ít nhất 2-3 ngày để đảm bảo món ăn được chuẩn bị từ nguyên liệu tươi nhất.
Du khách có thể đặt mâm cỗ chay chuẩn vị núi Bà Đen thông qua các nghệ nhân tại Sun World Ba Den Mountain.
Món chay Tây Ninh ngày Tết không chỉ là di sản văn hoá quý giá mà còn là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa quá khứ và hiện tại. Trong xu hướng sống xanh và hướng về những giá trị bền vững, hãy đến Tây Ninh để cảm nhận trọn vẹn tinh thần Tết cổ truyền thông qua nét đẹp độc đáo của ẩm thực chay nơi đây.
